I. Cơ sở hình thành 

1. Điều kiện tự nhiên

Câu hỏi: Em hãy nêu những ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đên sự hinh thành văn minh Văn Lang - Âu Lạc.

Hướng dẫn trả lời:

Những ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đên sự hinh thành văn minh Văn Lang - Âu Lạc:

• Nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc được hình thành trên lưu vực các dòng sông lớn như sông Hồng, sông Mã, sông Cả - tương ứng với khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ ngày nay, là địa bàn chủ yếu của quốc gia Văn Lang - Âu Lạc thời cổ đại. 
• Khí hậu nhiệt đới giò mùa, nóng ẩm, nắng lắm, mưa nhiều, lượng nước ngọt dồi dào, cư dân sớm xuất hiện và định cư. Tất cả đã góp phần hình thành một trong những nền văn minh lúa nước đầu tiên của nhân loại. 
• Sự giàu có về khoáng sản (đồng, sắt, thiếc, chì,...) là cơ sở cho sự ra đời sớm của các ngành thủ công nghiệp như luyện kim, chế tạo đồ đồng, đồ sắt,...

2. Cơ sở kinh tế 

Câu hỏi: Các nền văn hóa tiền Đông Sơn đã đóng góp như thế nào cho sự ra đời của nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc?

Hướng dẫn trả lời:

Sự đóng góp của các nền văn hóa tiền Đông Sơn cho sự ra đời của nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc:

• Cư dân bản địa ở đồng bằng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ Việt Nam thuộc các nhóm Nam Á và Thái - Ka - đai. Theo thời gian, các nhóm tộc người dần hòa nhập, tạo nên cộng đồng người Việt cổ, với nền văn hóa giàu bản sắc, mang đặc tính thống nhất trong đa dạng.
• Cách ngày nay khoảng 2800 năm, trên địa bàn Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ Việt Nam, cư dân Việt cổ đã bước vào thời kì phát triển rực rỡ với nền văn hóa Đông Sơn. Nền nông nghiệp lúa nước sử dụng lưỡi cày đồng và khả năng trị thủy cao đã đưa cư dân Việt cổ bước vào thời đại văn minh với nhiều thành tựu tiêu biểu, đó là nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc, nền văn minh lịch sử đầu tiên trong lịch sử Việt Nam.

II. Thành tựu văn minh tiêu biểu

1. Tổ chức nhà nước 

Câu hỏi: Trình bày và nhận xét tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang và Âu Lạc. 

Hướng dẫn trả lời:

• Trình bày tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang và Âu Lạc:
• Nhà nước Văn Lang xuất hiện cách ngày nay khoảng 2 700 năm và tốn tại đến năm 208 TCN, kinh đô là Phong Châu (Việt Trì, Phú Thọ ngày nay). Tổ chức NN Văn Lang còn khá sơ khai: Đứng đầu là Hùng Vương. Giúp việc cho Hùng Vương là Lạc hầu Lạc tướng. Đứng đầu chiềng, chạ là Bồ chính. 
• Tiếp nối Nhà nước Văn Lang là nhà nước Âu Lạc (208 - 179 TCN), kinh đô ở Cổ Loa (Đông Anh, Hà Nội ngày nay). Đứng đầu nhà nước là Thục Phán - An Dương Vương. Giúp việc cho vua là Lạc hầu, dưới địa phương vẫn do Lạc tướng cai quản. 
• Nhận xét: Văn Lang là nhà nước đầu tiên ở Việt Nam, mặc dù còn sơ khai, chưa có pháp luật nhưng nhà nước đã có hệ thống. 

2. Đời sống vật chất

Câu hỏi:

Câu 1. Trình bày đời sống vật chất của người Việt cổ.

Câu 2. Em hãy nêu những nét đặc trưng về ẩm thực của người Việt cổ. 

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1. 

Đời sống vật chất của người Việt cổ:

- Nghề đúc đồng đạt trình độ cao: 

• Trống đồng, thạp đồng, trang sức bằng đồng,....
• Kĩ thuật luyện đồng với hợp kim đồng - thiếc có hàm lượng chì thay đổi tùy theo công cụ hay vật dụng mà người thợ muốn làm ra. 
• Thành tựu tiêu biểu là trống đồng Đông Sơn. 
• Xuất hiện lưỡi cày đồng, là công cụ tiến bộ nhất lúc bấy giờ, đánh dấu bước nhảy vọt trong nền kinh tế nông nghiệp trồng lúa nước của cư dân Văn Lang - Âu Lạc.
• Đồ đồng Đông Sơn, trong đó có trống đồng với nhiều chủng loại đỉnh cao kĩ thuật luyện kim và mĩ thuật của người Việt cổ. 

- Nông nghiệp:

• Khai phá các vùng chung thổ các con sông lớn ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ.
• Biết trồng dâu nuôi tằm, dệt tơ tằm bông, bắt cá, tôm, trồng rau củ và chăn nuôi gia súc, gia cầm. 

- Đời sống:

• Ở nhà sàn. 
• Nữ mặc áo váy, nam đóng khổ; biết làm đẹp và sử dụng đồ trang sức.
• Người Việt có tục uống nước chè, ăn trầu, nhuộm răng, xăm mình.
• Phương tiện đi lại và vận chuyển phổ biến là thuyền và xe kéo bởi vật nuôi như trâu, bò, ngựa,...
• Sống định cư thành làng, xóm và làm nhà sàn để ở, hình khắc trên trống đồng cho biết họ cư trú trên nhà sàn có mái cong hình thuyền hoặc mái tròn hình mui thuyền. 

Câu 2. 

Những nét đặc trưng về ẩm thực của người Việt cổ:

 - Nấu nhiều món ăn phù hợp với khí hậu; sử dụng nhiều hương liệu, gia vị trong nấu ăn; làm đường, làm mật.

 - Gạo là nguồn lương thực chính, được nấu bằng nồi gốm, nồi đồng hoặc ống tre, ống nứa. 

 - Làm nhiều loại bánh, độc đáo nhất là bánh chưng, bánh giày, nguyên liệu đều là sản phẩm nông nghiệp, chứa đựng nhiều ý nghĩa về thế giới quan, nhân sinh quan, thể hiện đạo lí của con người. 

3. Đời sống tinh thần

Câu hỏi: 

Câu 1. Tục thờ cúng Hùng Vương thể hiện tín ngưỡng gì của cư dân Văn Lang - Âu Lạc?

Câu 2. Hoa văn trên trống đồng, thạp đồng phản ánh điều gì trong đời sống tinh thần của cư dân Văn Lang - Âu Lạc? 

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương mang giá trị đạo đức truyền thống:

• Ở Việt Nam trong mỗi gia đình đều có bàn thờ tổ tiên được đặt ở nơi trang trọng nhất, ở góc độ làng xã là thờ thành hoàng làng, ở góc độ quốc gia dân tộc đó là thờ Vua tổ của một nước - Hùng Vương. 
• Thờ cúng tổ tiên là một nét văn hóa của người Việt, đó là sự tưởng nhớ, tôn thờ những người có công sinh thành, nuôi dưỡng những người có công với dân với nước. 
• Thờ phụng các Vua Hùng và những vị anh hùng có công với dân với nước là sự thể hiện lòng hiếu thảo, sự biết ơn, tôn kính công đức của các bậc tiền nhân, là cơ sở hình thành lòng nhân ái, tính cộng đồng. 

=> Ý thức về tổ tiên và các Vua Hùng, về những người có công với dân, với nước sẽ mang lại giá trị nhân văn sâu sắc, nó khởi phát mối thiện tâm trong mỗi con người, trong cộng đồng xã hội, nhắc nhở con người hành động theo chuẩn mực nhất định và củng cố niềm tin vào sự chứng giám, che trở, kỳ vọng của tổ tiên - các Vua Hùng.

Câu 2. 

Trống đồng Đông Sơn phản ánh đời sống tinh thần của cư dân Văn Lang - Âu Lạc: 

Trống đồng Đông Sơn phản ánh đời sống tinh thần của cư dân Văn Lang - Âu Lạc: Về mùa hóa trang trong những ngày lễ hội như hội mùa, thường tổ chức vào mùa thum mọi người tham gia náo nức, tấp nập. Mỗi tốp múa thường có 3-4 người hoặc có khi 6-7 người, hóa trang, đầu đội mũ lông chim; có người thổi kèn, có người cầm vũ khí hoặc nhạc cụ. Họ múa theo một động tác thống nhất và thường hòa với tiếng hát ca. Chính giữa mặt trống đồng là một ngôi sao nhiều cánh tượng trưng cho Mặt trời. Trống đồng còn được gọi là “trống sấm”, người ta đánh trống để cầu nắng, cầu mưa, những nghi lễ của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước. Có thể xem trống đồng là biểu tượng tiêu biểu của nền văn minh Việt Cổ. Trống đống Đông Sơn là sản phẩm của sáng tạo lao động, một tác phẩm nghệ thuậ với những hình ảnh trang trí phong phú, sinh động, phủ đầy trên mặt trống đồng và tang trống, phản ánh bằng hình ảnh của cuộc sống lao động, những hình thức tín ngưỡng của cư dân nông nghiệp thời Hùng Vương.