I. Cơ sở hình thành 

1. Điều kiện tự nhiên và dân cư

Câu hỏi: 

Câu 1: Điều kiện tự nhiên của vùng đất Hy Lạp và La Mã ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của nền văn minh?

Câu 2: Nêu đặc điểm dân cư của Hy Lạp và La Mã thời cổ đại. 

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1:

Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đến sự phát triển của văn minh vùng đất Hy Lạp và La Mã: 

• Hy Lạp và La Mã cổ đại là các quốc gia thuộc khu vực Địa Trung Hải, lãnh thổ 3 mặt giáp biển, với nhiều đảo lớn nhỏ. Đường bờ biển có nhiều vũng vịnh, tạo thành nhiều hải cảng thuận tiện cho tàu bè đi lại, kết nối giao thương.
• Địa hình Hy Lạp bị chia cắt thành những đồng bằng nhỏ hẹp, đất đai không phì nhiêu nhưng có nhiều khoáng sản và loại đất sét trắng để làm gốm. Khí hậu và đất đai Hy Lạp phù hợp trồng các loại cây như nho, ô-liu,...
• La Mã có nhiều đồng bằng rộng lớn hơn, khí hậu ấm áp, mưa nhiều, thuận lợi cho việc phát triển các ngành trồng trọt, chăn nuôi. Tài nguyên khoáng sản, phong phú, thúc đẩy nghề luyện kim sớm phát triển. 

Câu 2: 

Đặc điểm dân cư của Hy Lạp La Mã thời cổ đại:

• Cư dân Hy Lạp cổ đại gồm bốn tộc người chính là người Ê-ô-li-an, I-ô-ni-an, A-kê-an và Đô-ri-an, phân bố ở các vùng khác nhau. Đến khoảng thế kỉ VIII-VII TCN , cư dân Hy Lạp mới gọi mình là Hê-len và gọi đất nước mình là Hy Lạp. Họ có chung ngôn ngữ Hy Lạp cổ và tạo dựng nên nền văn minh Hy Lạp rực rỡ.
• Bán đảo I-ta-li-a thời cổ đại có nhiều tộc người. Những cư dân có mặt sớm nhất là người Li-gua, sau đó là người I-ta-li-ốt và một nhánh sống ở đồng bằng La-ti-um được gọi là người La tinh. Tộc người Ê-tơ-ru-xco, Xen-tơ-thiên di chuyển đến miền Bắc, người Hy Lạp di cư đến phía nam. Về sau người La tinh dựng lên thành La Mã bên bờ sông Ti-bơ và gọi là người La Mã. 

2. Điều kiện kinh tế

Câu hỏi: 

Câu 1. Kinh tế Hy Lạp và La Mã thời kì cổ đại có những đặc điểm gì nổi bật?

Câu 2. Theo em, sự phát triển kinh tế sẽ tạo ra những cơ sở gì để phát triển văn minh Hy Lạp - La Mã?

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1. 

Đặc điểm nổi bật của kinh tế Hy Lạp và La Mã thời kì cổ đại:

• Hy Lạp và La Mã sớm phát triển nghề đi biển và các ngành khai khoáng, luyện kim, đóng tàu.
• Các nghề thủ công phát triển giúp sản phẩm làm ra rất đa dạng. 
• Tiền tệ được lưu thông rộng rãi để giao thương trong khu vực và với các nước phương Đông.
• Người Hy Lạp, La Mã bán các loại rượu nho, dầu ô liu, gốm màu, cẩm thạch, thiếc, chì;.....mua về lương thực, cá, da súc vật, giấy, thủy tinh,...Nô lệ là hoàng hóa đặc biệt.

Câu 2. 

Sự phát triển kinh tế sẽ tạo điều kiện thuận lợi để phát triển văn minh Hy Lạp - La Mã:

• Hoạt động giao thương buôn bán tạo cơ sở để Hy Lạp La Mã tiếp xúc với các nền văn minh trên thế giới. 
• Các cảng thị trở thành nơi tập trung các cơ quan chính trị, hành chính, pháp luật của cư dân Hy Lạp – La Mã cổ đại, từ thế kỉ VIII – IV TCN ở đây hình thành hàng trăm nhà nước nỏ được gọi là thành bang (hay thị quốc).
• Bản chất của các thành bang (thị quốc) là được ra đời bắt nguồn từ các thành thị cổ đại, mỗi thành bang đều có phố xá, lâu đài, đền thờ,…và quan trọng nhất là bến cảng.

3. Tình hình chính trị - xã hội

Câu hỏi: Vì sao nói chế độ chiếm hữu nô lệ ở Hy Lạp và La Mã cổ đại có tính chất điển hình trong lịch sử cổ đại?

Hướng dẫn trả lời:

Chế độ chiếm hữu nô lệ ở Hy Lạp và La Mã cổ đại có tính chất điển hình trong lịch sử cổ đại vì: Xã hội Hy Lạp và La Mã cổ đại có hai giai cấp đối kháng cơ bản là chủ nô và nô lệ. Ở phương Tây nô lệ được xem như là một trong những giai cấp chủ đạo trong xã hội. => Mâu thuẫn giữa nô lệ và chủ nô ở phương Tây cổ đại là hết sức sâu sắc, nó quyết định mức độ và phạm vi của các cuộc đấu tranh của nô lệ.

4. Sự kế thừa thành tựu của văn minh phương Đông

Câu hỏi: Văn minh Hy Lạp - La Mã đã tiếp thu những thành tựu gì từ văn minh phương Đông. Nêu ví dụ. 

Hướng dẫn trả lời:

Văn minh Hy Lạp - La Mã đã tiếp thu những thành tựu của văn minh phương Đông như chữ viết, văn học, tín ngưỡng, tôn giáo, kiến trúc, điêu khắc, hội họa cũng như các kĩ thuật chế tác và sản xuất thủ công nghiệp. 

* Ví dụ: kĩ thuật làm giấy và kĩ thuật in thay vì để in lá bù, chú,...phục vụ cho cúng bái của người Trung Quốc đã được người phương Tây sử dụng để in tài liệu phổ biến khoa học và in sách giáo khoa phục vụ cho giáo dục nhà trường. 

II. Thành tựu văn minh tiêu biểu

1. Chữ viết

Câu hỏi: Thành tựu về chữ viết của nền văn minh Hy Lạp - La Mã là gì?

Hướng dẫn trả lời:

Thành tựu về chữ viết của nền văn minh Hy Lạp - La Mã:

• Người Hy Lạp đã sáng tạo hệ thống 24 chữ cái vào cuối thế kỉ IV TCN.
• Về sau, người La Mã tiếp thu chữ cái Hy Lạp tạo thành chữ La tinh, ban đầu gồm 20 chữ cái, sau hoàn thiện hệ thống 26 mẫu tự La-tinh. 
• Dùng chữ cái để tạo ra chữ số La Mã, được sử dụng cho đến ngày nay. 

2. Văn học

Câu hỏi: Theo em, các tác phẩm văn học của thời kì Hy Lạp La Mã cổ đại phản ánh điều gì của đời sống xã hội?

Hướng dẫn trả lời:

Các tác phẩm văn học của thời kì Hy Lạp La Mã cổ đại phản ánh đời sống xã hội.

• Phản ánh nguyện vọng của nhân dân trong việc giải thích và đấu tranh với tự nhiên, đồng thời phản ánh cuộc sống lao động và hoạt động xã hội. 
• Những hình tượng rất gần gũi với con người tạo nên từ thực tế cuộc sống.
• Thần thoại Hy Lạp có ảnh hưởng rất quan trọng đối với nền văn học nghệ thuật Hy Lạp, vì nó đã cung cấp một kho đề tài và nguồn cảm hứng cho thơ, kịch, điêu khắc và hội họa của Hy Lạp cổ đại.

3. Nghệ thuật

Câu hỏi: Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc của nền văn minh Hy Lạp La Mã có những tác phẩm tiêu biểu nào? Theo em, những tác phẩm này thể hiện điều gì trong đó?

Hướng dẫn trả lời:

- Những tác phẩm Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc của nền văn minh Hy Lạp La Mã: 

• Tượng thần Vệ nữ thành Mi-lô
• Tượng Lực sĩ ném đĩa
• Tượng Thần Dớt, các bức phù điêu.

- Những tác phẩm thể hiện: khát vọng vươn tới sự hoàn hảo trong vẻ đẹp hình thể của con người, đạt được tính chuẩn xác trong tạo hình. 

4. Khoa học kĩ thuật

Câu hỏi: Những thành tựu về khoa học, kĩ thuật của người Hy Lạp, La Mã đã giải quyết những vấn đề cơ bản nào trong đời sống cư dân cổ đại? Cho ví dụ minh họa. 

Hướng dẫn trả lời:

Những thành tựu về khoa học, kĩ thuật của người Hy Lạp, La Mã đã giải quyết những vấn đề cơ bản trong đời sống cư dân cổ đại: chữa bệnh, giải phẫu, công lịch, xây dựng,....

 - Khoa học tự nhiên: 

• Người Hy Lạp - La Mã cổ đại tiếp thu nhiều tri thức của Lưỡng Hà, Ai Cập để khái quát thành nhiều định lí, định luật, định đề. 
• Nhiều nhà khoa học trong lĩnh vực Toán học và Vật lí như Ta-lét, Pi-ta-go, Ơ-clit, Ác-si-mét,...
• Trong lĩnh vực Y học, Hi-pô-crat được mệnh danh là "cha đẻ cảu y học phương Tây" đã đề ra phương pháp chữa bệnh bằng thuốc và giải phẫu. 

 - Thiên văn học: 

• Ê-ra-to-xten đã tính được chu vi của Trái đất với sai số rất nhỏ. 
• Người Hy Lạp biết làm ra lịch, sau đó người La Mã kế thừa, phát triển thành bộ lịch Giu-li-an.

 - Sử học: các sử gia của Hy Lạp nổi tiếng có Hê-rô-dốt với tác phẩm Lịch sử cuộc chiến tranh Hy Lạp Ba Tư, Tuy-xi-đít với tác phẩm Lịch sử cuộc chiến tranh Pê-lô-pô-nê-dô,...

 - Kĩ thuật: người Hy Lạp La Mã cổ đại có nhiều ứng dụng kĩ thuật vào thực tiễn cuộc sống như sử dụng đòn bẩy, máy bắn đá, máy bơm nước, chế tạo bê tông,....

=> Ví dụ: Ác-si-mét đã tìm ra định luật về lực đẩy của nước – định luật Ác-si-mét, lực đẩy Ác-si-mét được ứng dụng khá nhiều trong cuộc sống

5. Triết học 

Câu hỏi: Em hiểu thế nào về triết học duy vật và triết học duy tâm. 

Hướng dẫn trả lời:

- Chủ nghĩa duy vật là một trong những trường phái triết học lớn trong lịch sử, bao gồm trong đó toàn bộ các học thuyết triết học được xây dựng trên lập trường duy vật trong việc giải quyết vấn để cơ bản của triết học, đó là: “Vật chất là tính thứ nhất, ý thức hay tinh thần chỉ là tính thứ hai của mọi tồn tại trong thế giới” - tức là thừa nhận và minh chứng rằng: suy đến cùng, bản chất và cơ sở của mọi tồn tại trong thế giới tự nhiên và xã hội chính là vật chất.

- Chủ nghĩa duy tâm – nó cho rằng ý thức, tinh thần có trước và quyết định giới tự nhiên. Giới tự nhiên chỉ là một dạng tồn tại khác của tinh thần, ý thức.

6. Tín ngưỡng, tôn giáo

Câu hỏi: Tín ngưỡng, tôn giáo của người Hy Lạp của người Hy Lạp và La Mã cổ đại đã có những ảnh hưởng gì tới đời sống xã hội phương Tây sau này? 

Hướng dẫn trả lời:

Những ảnh hưởng của tín ngưỡng, tôn giáo của người Hy Lạp của người Hy Lạp và La Mã cổ đại tới đời sống xã hội phương Tây sau này:  Ảnh hưởng tới mọi mặt của đời sống xã hội:

 - Người Hy Lạp và La Mã đều theo tín ngưỡng đa thần, thờ cúng các vị thần đã đưa cuộc sống của người Hy Lạp La Mã bước sang thời kì mới. 

 - Đến nay, đạo Kitô là một trong những tôn giáo lớn của thế giới, tầm ảnh hưởng lan rộng hầu khắp các quốc gia.

7. Thể thao

Câu hỏi: Thế vận hội của người Hy Lạp cổ được tổ chức như thế nào? 

Hướng dẫn trả lời:

Thế vận hội của người Hy Lạp cổ được tổ chức: 

• Thế vận hội cổ đại đầu tiên được tổ chức năm 776 trước công nguyên tại Olympia, địa danh ở miền nam Hy Lạp, nhằm vinh danh thần Zeus. 
• Cuộc thi diễn ra bốn năm một lần trong suốt thời gian dài đến thế kỷ thứ 4 trước công nguyên, và được hồi sinh cuối thế kỷ 19. 
• Bắt đầu của trò chơi là lễ thắp sáng trong đền thờ Olympian Zeus. Do đó, người Hy Lạp đã tôn vinh ký ức về titan Prometheus.
• Chương trình cũng bao gồm các loại hình thi đấu như: chạy ở các khoảng cách khác nhau, đánh đấm, đấu vật, đua xe ngựa. Người chiến thắng được vinh danh như một anh hùng tôn vinh quê hương.