I. Cơ sở tự nhiên

1. Vị trí địa lí

Câu hỏi: Dựa vào Lược đồ trong Hình 13.1, em hãy xác định vị trí địa lí của khu vực Đông Nam Á. Vị trí đó có những đặc điểm gì?

Hướng dẫn trả lời:

Xác định vị trí địa lí và đặc điểm của vị trí đó ở khu vực Đông Nam Á:

• Đông Nam Á là khu vực có diện tích khoảng 45 triệu km2, nằm ở phía đông nam châu Á. Ngày nay, gồm các nước Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia, Thái Lan, Mi-an-ma, Ma-lai-xi-a, Xing-ga-po, In-đô-nê-xi-a, Phi-lip-pin, Bru-nây, Đông-ti-mo.
• Đông Nam Á là giao điểm của các đường giao thông quốc tế từ bắc xuống nam, từ đông sang tây, là cầu nối giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, thuận lợi cho việc phát triển các mối quan hệ, giao lưu kinh tế quốc tế. 

2. Điều kiện tự nhiên, khí hậu

Câu hỏi: Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đối với sự hình thành văn minh Đông Nam Á?

Hướng dẫn trả lời:

Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đối với sự hình thành văn minh Đông Nam Á:

• Điều kiện tự nhiên:
• Địa hình: gồm ĐNA lục địa và ĐNA hải đảo.
• ĐNA lục địa: bị chia cắt bởi các dãy núi, giữa các dãy núi là các thung lũng rộng, màu mỡ. Nơi đây, có hệ thống sông ngòi dày đặc như sông Mê Công, sông Hồng, sông Mê Nam,....lưu lượng nước lớn, hàm lượng phù sa cao, tạo nên những vùng đồng bằng rộng lớn.
• ĐNA hải đảo là nơi tập trung nhiều đảo lớn và đồi núi. Một số đồng bằng có thêm các khoáng chất.
• Đại bộ phận ĐNA nằm trong vùng khí hậu nóng ẩm. Gió mùa kèm theo mưa nhiệt đới đã cung cấp đủ nước cho sinh hoạt và sản xuất của con người. 
• Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên:
• Ở khu vực đã hình thành một nền văn minh bản địa - văn minh nông nghiệp lúa nước trước khi tiếp xúc với văn minh Trung Hoa - Ấn Độ. Cùng với đó, từ xa xưa người dân đã biết thuần dưỡng trâu bò, chế tác nông cụ, xây dựng hệ thống thủy lợi để phục vụ sản xuất. 
• Biển tạo ra nguồn tài nguyên và là đường giao thông cho các nước trong khu vực, nối Đông Nam Á với các tuyến đường biển quốc tế. Cư dân Đông Nam Á sớm phát triển các hoạt động khai thác biển và buôn bán bằng đường biển. 

II. Cơ sở xã hội

1. Cư dân tộc người

Câu hỏi: Em hãy nêu đặc trưng cơ bản về nguồn gốc của cư dân Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời:

Đặc trưng cơ bản về nguồn gốc của cư dân Đông Nam Á:

• Cư dân thuộc tiểu chủng ĐNA, mang đặc điểm của cả hai đại chủng tộc là Môn-gô-lô-ít da vàng và Ô-xtra-lô-ít da ngăm đen. Tiểu chủng ĐNA gồm 2 nhóm chính là In-đô-nê-diên và Nam Á. 
• ĐNA có nhiều dân tộc khác nhau, tạo nên sự đa dạng về sắc tộc. Tuy vậy, các dân tộc vẫn có nhiều nét gần gũi, tương đồng trên nền tảng văn hóa bản địa ĐNA. Cộng đồng dân cư sống gắn kết trên cơ sở gia đình, dòng họ và làng xã. 

2. Tổ chức xã hội

Câu hỏi: Hãy chứng minh tổ chức xã hội ở ĐNA vừa mang tính bản đia, vừa mang tính tiếp biến các giá trị bên ngoài. 

Hướng dẫn trả lời:

Tổ chức xã hội ở ĐNA vừa mang tính bản đia, vừa mang tính tiếp biến các giá trị bên ngoài:

• Xã hội ĐNA thời cổ mang tính liên kết cộng đồng chặt chẽ. Các thiết chế làng bản tuy khác nhau về hình thức nhưng có lịch sử lâu đời và có sức sống mạnh mẽ. 
• Quá trình hình thành nhà nước các quốc gia ĐNA là quá trình diễn biến những giá trị văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ, hình thành thiết chế chính trị và mô hình tổ chức xã hội vừa mang tính bản địa, vừa chịu ảnh hưởng sâu sắc của các thiết chế Ấn Độ, Trung Quốc (ở cả cấp độ mô hình nhà nước đến thiết chế). 

III. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ

1. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc

Câu hỏi: Văn hóa Trung Quốc có ảnh hưởng như thế nào đến khu vực Đông Nam Á?

Hướng dẫn trả lời:

Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc đến khu vực Đông Nam Á:

• Văn hóa Trung Quốc được cư dân ĐNA tiếp nhận có chọn lọc và sáng tạo với những mức độ khác nhau. Từ khoảng thế kỉ III TCN - thế kỉ II TCN, Trung Quốc thiết lập những tuyến đường buôn bán và bành trướng xuống ĐNA, tạo ra sự tiếp xúc văn hóa cưỡng bức và sau đó là giao thoa văn hóa. 
• Nho giáo, Đạo giáo được du nhập trở thành một bộ phận trong tư tưởng, văn hóa của cư dân ĐNA. Quá trình di dân của người Trung Quốc xuống khu vực ĐNA cũng góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa và thành tựu văn minh Trung Hoa vào khu vực này. 

2. Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ

Câu hỏi: Nêu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến khu vực Đông Nam Á. 

Hướng dẫn trả lời:

Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến khu vực Đông Nam Á:

• Văn hóa Ấn Độ theo chân các thương gia và tu sĩ truyền đến ĐNA. Tôn giáo, chữ viết, nghệ thuật và các thành tựu khác của văn hóa Ấn Độ được tiếp nhận ở nhiều quốc gia ĐNA thời cổ. Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ thúc đẩy quá trình phân hóa xã hội, hình thành những nhà nước cổ đại và góp phần không nhỏ vào việc hình thành bản sắc văn hóa ĐNA. 
• Chữ viết của Ấn Độ được một số quốc gia cổ ở ĐNA lấy làm cơ sở để sáng tạo chữ viết riêng. Kiến trúc và điêu khắc Ấn Độ cũng ảnh hưởng sâu sắc đến các nước Mi-an-ma, Thái Lan, Lào, Cam-pu-chia, In-đô-nê-xi-a, Việt Nam. Tuy nhiên, dù tiếp nhận văn hóa Ấn Độ, cư dân ĐNA vẫn giữ được những nét văn hóa riêng, độc đáo của mình.