I. Cơ sở hình thành

1. Điều kiện tự nhiên

Câu hỏi: Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm-pa?

Hướng dẫn trả lời:

Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đến sự hình thành văn minh Chăm-pa:

• Địa hình Chăm-pa phía Tây là dãy Trường Sơn, phía Đông là biển đảo, xen kẽ là dải đồng bằng nhỏ hẹp, dọc ven biển, bị chia cắt bởi các sông ngắn và núi đèo hiểm trở.
• Khí hậu khô nóng, đất đai cằn cỗi, thường xuyên phải hứng chịu những trận bão lũ là những bất lợi lớn của vùng đất này. 
• Tuy nhiên, thiên cũng ưu ái cho cư dân ở đây khá nhiều nguồn lợi: lâm thổ sản, mỏ khoáng sản và nhiều vịnh cảng tốt. 

2. Dân cư và xã hội

Câu hỏi: Điều kiện dân cư và xã hội có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm-pa?

Hướng dẫn trả lời:

Ảnh hưởng của điều kiện dân cư và xã hội đến sự hình thành văn minh Chăm-pa:

• Cư dân cổ gồm hai bộ tộc chính là bộ tộc Dừa và bộ tộc Cau được gọi chung là người Chăm thuộc hệ Nam Đảo. Cộng đồng Chăm bảo lưu lâu dài chế độ mẫu hệ với vai trò chủ đạo của người phụ nữ trong quan hệ gia đình và hôn nhân. 
• Tổ chức xã hội của người Chăm phân chia theo địa hình và địa bàn cư trú với mô hình ba trục: cảng (phía đông) - thành (trung tâm), trung tâm tôn giáo (phía Tây). 

3. Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ

Câu hỏi: Nêu ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đến văn minh Chăm-pa.

Hướng dẫn trả lời:

Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đến văn minh Chăm-pa: Từ thời Sa Huỳnh (khoảng thế kỉ V TCN), thông qua tầng lớp thương nhân, chữ viết, tư tưởng, tôn giáo, mô hình nhà nước và pháp luật Ấn Độ đã du nhập vào Chăm-pa. Sự tiếp thu chọn lọc những thành tựu văn minh Ấn Độ có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thiết chế chính trị xã hội Chăm-pa, góp phần đưa nền văn minh Chăm-pa phát triển rực rỡ.

II. Thành tựu văn minh tiêu biểu

1. Tổ chức nhà nước

Câu hỏi: Nêu mô hình tổ chức bộ máy Nhà nước Chăm-pa cổ đại. 

Hướng dẫn trả lời:

Mô hình tổ chức bộ máy Nhà nước Chăm-pa cổ đại:

• Đứng đầu bộ máy nhà nước là vua, theo chế độ cha truyền con nối.
• Dưới vua là hai vị đại thần (một đứng đầu ngạch quan văn, một đứng đầu ngạch quan võ).
• Ở cấp độ địa phương là đội ngũ ngoại quan quản lí các châu - huyện - làng.

=> Bộ máy nhà nước Chăm-pa được xây dựng theo mô hình nhà nước chuyên chế cổ đại phương Đông. 

2. Chữ viết

Câu hỏi: Nêu thành tựu về chữ viết của văn minh Chăm-pa.

Hướng dẫn trả lời:

Thành tựu về chữ viết của văn minh Chăm-pa: Khoảng thế kỉ III trên cơ sở tiếp nhận chữ Phạn của Ấn Độ, người Chăm đã sáng tạo ra chữ Chăm cổ, gọi là A-kha Ha-y-áp. Sau hơn 1 000 năm sử dụng, người Chăm hoàn thiện A-kha Ha-y-áp thành A-kha Thơ-ra làm chữ viết phổ biến của Vương quốc. 

3. Đời sống vật chất

Câu hỏi: Nêu những nét chính về đời sống vật chất của cư dân Chăm-pa. 

Hướng dẫn trả lời:

Những nét chính về đời sống vật chất của cư dân Chăm-pa:

• Cư dân Chăm-pa trồng lúa, các loại cây hoa màu và bông vải. Ở những thế kỉ đầu Công nguyên, người Chăm đã đã trồng được các loại lúa ngắn ngày, có khả năng chịu khô hạn.
• Thủ công nghiệp phát triển rất đa dạng với các nghề gạch, gốm, luyện kim, chế tạo thủy tinh, đóng thuyền.
• Người Chăm giỏi nghề buôn bán bằng đường biển. Thương cảng Đại Chăm, Cù lao Chàm, Thị Nại đóng vai trò quan trọng trên con đường mậu dịch biển quốc tế. 
• Sống quây quần trong những nếp nhà xây bằng gỗ hoặc gạch nung.
• Trang phục chính của nam gồm quần, ngoài quấn váy, áo cánh xếp chéo, cài dây phía bên hông cùng khăn đội đầu. Phụ nữ mặc quần bên trong áo dài, đầu đội khăn. 
• Bữa ăn hằng ngày của cư dân thường là cơm, rau và cá. 

4. Đời sống tinh thần

Câu hỏi: 

Câu 1. Hãy nêu một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa. 

Câu 2. Dựa vào kiến thức trong bài và Hình 16.5, em hãy cho biết những nét độc đáo của kiến trúc, điêu khắc Chăm-pa. 

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1. 

Một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa:

• Văn học: 
• Văn học dân gian Chăm-pa đặc biệt phong phú về nhiều thể loại: sử thi, truyện cổ, truyền thuyết, ca dao, tục ngữ, câu đố,...
• Sử thi của người Chăm vừa mang màu sắc thần thoại Ấn Độ, vừa thấm đượm triết lí Bà La Môn giáo và Hồi giáo. 
• Văn học viết có các trường ca, gia huấn thơ ca và thơ triết lí, thơ trữ tình,....được sáng tác bằng cả chữ Phạn lẫn chữ Chăm cổ. 
• Tín ngưỡng, tôn giáo:
• Cư dân Chăm-pa thịnh hành tín ngưỡng vạn vật hữu linh, thờ cúng tổ tiên và tín ngưỡng phồn thực. 
• Từ thế kỉ III, Ấn Độ giáo trở thành tôn giáo chính ở Chăm-pa. Phật giáo Đại thừa phát triển trong hai thế kỉ IX và X. Từ thế kỉ XII-XIV, Hồi giáo du nhập vào Chăm-pa, hình thành cộng đồng Hồi giáo Chăm Bà-ni. 
• Nghệ thuật: 
• Kiến trúc, điêu khắc: đền tháp Chăm. Dấu ấn riêng biệt trong kiến trúc Chăm là kĩ thuật làm gạch kết dính để xây tháp và kĩ thuật chạm trổ trên đá. 
• Những phù điêu nhấn mạnh vào từng hình tượng và khuynh hướng thiên về tượng tròn là đặc điểm giàu tính ấn tượng, tạo nên vẻ đẹp độc đáo của nghệ thuật điêu khắc cổ Chăm-pa. 
• Âm nhạc: âm nhạc và ca múa không thế thiếu trong sinh hoạt cộng đồng và các dịp lễ hội truyền thống. Người Chăm chế tạo nhiều loại nhạc cụ độc đáo.
• Phong tục tập quán: 
• Nghi lễ cưới hỏi của người Chăm chịu sự chi phối của chế độ mẫu hệ. 
• Tập tục tang ma có sự phân chia theo lứa tuổi, đẳng cấp và nguyên nhân cái chết. 

Câu 2. 

Những nét độc đáo của kiến trúc, điêu khắc Chăm-pa: 

• Dấu ấn riêng biệt trong kiến trúc Chăm là kĩ thuật làm gạch kết dính để xây tháp và kĩ thuật chạm trổ trên đá. 
• Những phù điêu nhấn mạnh vào từng hình tượng và khuynh hướng thiên về tượng tròn là đặc điểm giàu tính ấn tượng, tạo nên vẻ đẹp độc đáo của nghệ thuật điêu khắc cổ Chăm-pa.