I. Lịch sử

1. Hiện thực lịch sử

Câu hỏi: Hình 1.1 và Hình 1.2 khác nhau như thế nào? Chúng giúp em biết được điều gì về hiện thực lịch sử? 

Hướng dẫn trả lời:

Sự khác nhau giữa Hình 1.1 và Hình 1.2, chúng giúp em biết được về hiện thực lịch sử:

• Hình 1.1: Bãi cọc Bạch Đằng năm 1288 được tìm thấy đầu tiên ở Yên Giang năm 1958 là minh chứng cho thấy nơi đây đã thực sự xảy ra sự kiện "Trận chiến trên sông Bạch Đằng"  trong cuộc kháng chiến chống Mông Nguyên lần 3, giúp các nhà khoa học nghiên cứu và phục dựng lại trận chiến thời xưa.
• Hình 1.2: Phục dựng bếp lửa và sinh hoạt của con người thời kì văn hóa Hòa Bình dựa trên các tư liệu lịch sử, khảo cổ giúp người hiện đại hiểu về lịch sử thời xa xưa. 

2. Nhận thức lịch sử

Câu hỏi: 

Câu 1. Lịch sử được con người nhận thức như thế nào? (lấy ví dụ từ câu chuyện con ngựa gỗ thành Tơ-roa). 

Câu 2. Sách thẻ trẻ giúp em nhận thức được điều gì về lịch sử (ghi chép, giấy viết,...)?

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1. Con người nhận thức lịch sử: 

• Qua câu chuyện con ngựa gỗ thành Tơ-roa: con người tìm hiểu về lịch sử về cuộc chiến tranh thành Tơ-roa thể hiện cách thức nhận thức, phản ánh và phổ biến tri thức lịch sử của người xưa. Đây là điển tích văn học nổi tiếng có nguồn gốc từ I-li-át, sử thi đầu tiến của Hô-me. Câu chuyện trung tâm của huyền thoại I-li-át là cuộc chiến thành Tơ-roa. 
• Quan đó, ta thấy những hiểu biết của con người về hiện thực lịch sử được trình bày, tái hiện theo nhiều cách thức khác nhau. Hiện thực lịch sử chỉ có một nhưng lịch sử được con người nhận thức ở nhiều cách, nhiều góc độ khác nhau. Để phục dựng bức tranh lịch sử một cách chân thực, nhà Sử học không thể tiến hành trong phòng thí nghiệm mà phải tìm kiếm tư liệu lịch sử, sử dụng phương pháp và cách tiếp cận phù hợp để đáp ứng nhu cầu nhận thức lịch sử. 

Câu 2. Sách thẻ trẻ giúp em nhận thức về lịch sử: 

• Từ thời xa xưa, người Trung Quốc đã biết dùng thẻ tre để tạo ra sách, trở thành biểu tượng của nền văn hóa Trung Hoa với lịch sử phát triển lâu đời. 
• Sách thẻ tre cung cấp rất nhiều thông tin lịch sử, từ chính trị, quân sự đến đời sống kinh tế, văn hóa,..của Trung Quốc trước khi có giấy viết. 

II. Sử học

1. Khái niệm Sử học

Câu hỏi: Em hãy nêu khái niệm Sử học. 

Hướng dẫn trả lời: 

Khái niệm Sử học: là khoa học nghiên cứu lịch sử của xã hội loài người nói chung hoặc của một quốc gia, dân tộc, địa phương, con người nói riêng. 

2. Đối tượng nghiên cứu của Sử học

Câu hỏi: Đối tượng nghiên cứu của Sử học là gì?

Hướng dẫn trả lời:

Đối tượng nghiên cứu của Sử học:

• Là quá trình phát sinh, phát triển của xã hội loài người trong quá khứ (cá nhân, tổ chức, dân tộc, quốc gia, châu lục).
• Mang tính toàn diện. 

3. Chức năng, nhiệm vụ của Sử học

Câu hỏi: Qua câu danh ngôn "Lịch sử là thầy dạy của cuộc sống" của Xi-xê-rô, em hiểu thế nào về chức năng, nhiệm vụ của Sử học?

Hướng dẫn trả lời:

Qua câu danh ngôn, em hiểu về chức năng, nhiệm vụ của Sử học:

• Chức năng: 
• Chức năng khoa học: lịch sử cung cấp tri thức khoa học nhằm khôi phục, miêu tả giải thích hiện tượng lịch sử một cách chính xác, khách quan. 
• Chức năng xã hội: lịch sử giúp con người tìm hiểu các quy luật phát triển của xã hội loài người trong quá khứ, từ đó nhận thức hiện tại và dự đoán tương lai. 
• Chức năng giáo dục: thông qua những tấm gương lịch sử, bài học lịch sử. 
• Nhiệm vụ:
• Rút ra bài học kinh nghiệm lịch sử phục vụ cuộc sống hiện tại.
• Góp phần bồi dưỡng nhân sinh quan và thế giới quan khoa học, nâng cao trình độ nhận thức con người. 
• Góp phần giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức và phát triển nhân cách con người. 

4. Nguyên tắc cơ bản của Sử học

Câu hỏi: Em hãy nêu những nguyên tắc cơ bản của Sử học?

Hướng dẫn trả lời:

Những nguyên tắc cơ bản của Sử học:

• Khách quan: trình bày lịch sử một cách khách quan, không định kiến, thiên vị. 
• Trung thực: tôn trọng sự thật lịch sử. 
• Tiến bộ: góp phần xây dựng giá trị tốt đẹp. 
• Toàn diện và cụ thể: phản ánh đầy đủ, gắn với không gian, thời gian cụ thể. 

5. Khái quát về các nguồn sử liệu

Câu hỏi: Các Hình 1.5, 1.6, 1.7 thuộc loại hình sử liệu nào?

Hướng dẫn trả lời:

• Hình 1.5 - Rìu xéo Đông Sơn (Hà Đông - Hà Nội):
• Thuộc loại hình sử liệu hiện vật. 
• Sử liệu hiện vật, ra đời đúng trong thời điểm nghiên cứu, chứa đựng nhiều thông điệp quá khứ về đời sống tinh thần, vật chất của người Việt cổ. Qua hoa văn, kĩ thuật đúc đồng, chức năng rìu, các nhà nghiên cứu có thể khám phá nhiều bí ẩn xung quanh nền văn hóa Đông Sơn, nghề nông trồng lúa nước, kĩ thuật đúc đồng,...
• Hình 1.6 - Cầu Hiền Lương bắc qua sông Bến Hải (Quảng Trị): 
• Thuộc loại hình sử liệu hiện vật và tượng hình.
• Sử liệu hiện vật và tượng hình nơi ghi dấu ấn lịch sử về việc nhà nước bị chia cắt suốt 21 năm (1954-1975) ở hai bên vĩ tuyến 17. 
• Hình 1.7 - Bản nhạc Mười chín tháng Tám của Xuân Oanh:
• Thuộc loại hình sử liệu thành văn.
• Sử liệu thành văn, ra đời đúng ngay thời điểm nhạc sĩ Xuân Oanh đang hòa mình vào dòng người biểu tình giành thắng lợi ngày 19.8 ở Hà Nội, ca ngợi thắng lợi của cách mạng tháng Tám, giành lại độc lập cho Việt Nam, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. 

6. Một số phương pháp cơ bản của Sử học

Câu hỏi: Hai phương pháp cơ bản của Sử học (phương pháp lịch sử và phương pháp logic) giống nhau và khác nhau như thế nào? 

Hướng dẫn trả lời:

Sự giống và khác nhau của hai phương pháp cơ bản của Sử học (phương pháp lịch sử và phương pháp logic):

• Giống nhau: Nghiên cứu, xem xét các sự vật, hiện tượng lịch sử.
• Khác nhau: 
• Phương pháp lịch sử: Xem xét các sự vật, hiện tượng dựa trên:
• Giai đoạn lịch sử của sự vật, hiện tượng: ra đời, phát triển, kết thúc. 
• Quá trình phát triển từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp của sự vật, hiện tượng. 
• Mối quan hệ tác động qua lại cảu sự vật, hiện tượng với các nhân tố khác. 
• Nguyên tắc cơ bản: tính biên niên, tính toàn diện, tính chi tiết. 
• Phương pháp logic: Nghiên cứu, các sự vật, hiện tượng dựa trên
• Tính trừu tượng.
• Tính bản chất. 
• Tính quy luật. 
• Hướng vận động và phát triển. 
• Nguyên tắc cơ bản: tránh máy móc, áp đặt; không tách rời lịch sử.