1. Nhà Lê sơ thành lập

Câu hỏi:

- Em hãy mô tả những nét chính về sự thành lập nhà Lê sơ.

- Đọc tư liệu 20.3 và cho biết chủ trương bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia của triều Lê sơ thể hiện như thế nào qua lời căn dặn của vua Lê Thánh Tông?

Câu trả lời:

* Những nét chính về sự thành lập nhà Lê sơ:

- Tháng 4/1428, sau thắng lợi của khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, khôi phục quốc hiệu Đại Việt, lập ra nhà Lê sơ, đóng đô ở Thăng Long.

- Nhà Lê sơ tiếp tục củng cố chế độ phong kiến tập quyền:

+ Chính quyền được hoàn thiện dần từ trung ương tới địa phương, hoàng đế trực tiếp nắm mọi quyền hành.

+ Cả nước có 13 Đạo thừa tuyên và một phủ Trung Đô, quan đứng đầu địa phương được thay bằng ba ti phụ trách ba lĩnh vực quân sự; luật pháp; hành chính, hộ tịch, thuế khoá. Cấp đơn vị hành chính nhỏ nhất là xã.

+ Ban hành Quốc triều hình luật.

+ Chú trọng xây dựng quân đội mạnh, tiếp tục chính sách "ngụ binh ư nông".

* Lời căn dặn của vua Lê Thánh Tông đã cho thấy chủ trương của nhà Lê sơ là kiên quyết bảo vệ chủ quyền quốc gia, bảo vệ biên giới lãnh thổ và an ninh biên giới, nhất quyết không để kẻ thù xâm lược xâm phạm lãnh thổ dù chỉ là một tấc đấc. 

2. Tình hình kinh tế - xã hội

Câu hỏi:

- Em hãy trình bày những nét chính về tình hình kinh tế thời Lê sơ. Em có ấn tượng với thành tựu kinh tế nào nhất? Lí giải sự lựa chọn của em.

- Xã hội thời Lê sơ có những tầng lớp căn bản nào? Tầng lớp nào là lực lượng sản xuất chính?

- Đọc tư liệu 20.5, theo em những biện pháp được nêu trong bộ Quốc triều hình luật đó có giúp ổn định trật tự xã hội thời Lê sơ không?

Câu trả lời:

* Những nét chính về tình hình kinh tế thời Lê sơ:

- Nông nghiệp nhanh chóng được phục hồi và phát triển nhờ nhà Lê sơ ban hành nhiều chính sách tiến bộ 

+ Chính sách quân điền, chia ruộng đất công cho các thành viên trong làng xã.

+ Cấm giết trâu, bò bừa bãi.

+ Cấm điều động dân phu trong mùa cấy gặt.

+ Một số chức quan lo về nông nghiệp được đặt ra như Khuyến nông sứ, Hà đê sứ,...

- Đông Kinh trở thành trung tâm kinh tế sầm uất với 36 phố phường, vừa sản xuất, vừa buôn bán.

- Các làng nghề thủ công cũng phát triển theo hướng chuyên nghiệp như gốm Chu Đậu, đồ gốm Đại Bái.

- Triều đình lập ra Cục bách tác để chuyên đúc tiền, đúc vũ khí, đóng thuyền, may mũ áo cho vua quan,...

- Về thương nghiệp

+ Giao thương với nước ngoài tấp nập nhưng thuyền bè của các nước láng giềng qua lại buôn bán ở cửa khẩu được kiểm soát chặt chẽ.

+ Các sản phẩm sành, sứ, vải, lụa, lâm sản quý được thương nhân nước ngoà ưa chuộng. 

=> Em ấn tượng nhất với thành tựu về thủ công nghiệp thời Lê sơ. Các làng nghề thủ công thời kì này đã phát triển theo hướng chuyên nghiệp và đến tận ngày này, nhiều sản phẩm từ các làng nghề này vẫn giữ được nét văn hoá đặc sắc độc đáo của địa phương.

* Xã hội thời Lê sơ bao gồm các tầng lớp:

+ Tầng lớp quý tộc (vua, quan lại)

+ Tầng lớp nông dân 

+ Tầng lớp thương nhân, thợ thủ công

+ Tầng lớp nô tì

=> Tầng lớp nông dân là lực lượng sản xuất chính, họ chiếm đại đa số dân cư, họ cày ruộng đất công, nộp thuế cho nhà nước, thực hiện lao dịch, binh dịch hoặc phải cầy cấy ruộng thuê của địa chủ, quan lại và nộp tô cho chủ ruộng.

* Những biện pháp được nêu trong bộ Quốc triều hình luật ở tư liệu 20.5 đã giúp trật tự xã hội thời Lê sơ được ổn định, quan chức không dám lạm quyền, phải làm tròn đúng bổn phận chức trách.

3. Tình hình văn hoá, giáo dục

Câu hỏi:

- Kể tên những thành tựu tiêu biểu về văn học, khoa học và nghệ thuật thời Lê sơ.

- Giáo dục thời Lê sơ có bước phát triển như thế nào so với thời Trần?

- Quan sát tư liệu 20.6 kết hợp đọc thông tin trong bài, em hãy cho biết nhà Lê dựng bia Tiến sĩ trong Văn Miếu nhằm mục đích gì?

Câu trả lời:

* Những thành tựu tiêu biểu về văn học, khoa học và nghệ thuật thời Lê sơ:

- Về văn học

+ Chiếm ưu thế là văn học chữ Hán với các tác phẩm "Bình Ngô đại cáo" của Nguyễn Trãi, "Quỳnh uyển cửu ca" của Lê Thánh Tông,...

+ Bên cạnh đó là các tác phẩm chữ Nôm tiêu biểu như "Quốc Âm thi tập" của Nguyễn Trãi, "Hồng Đức quốc âm thi tập" của Lê Thánh Tông,...

- Về sử học, có Ngô Sỹ Liên với "Đại Việt sử ký toàn thư".

- Về địa lý, có bộ "Dư địa chí", "Hồng Đức bản đồ".

- Về y học, có "Bản thảo thực vật toát yếu" của Phan Phu Tiên.

- Về toán học, có "Đại thành toán pháp" của Lương Thế Vinh, " Lập thành toán pháp" của Vũ Hữu.

- Về âm nhạc

+ Nhã nhạc cung đình chính thức ra đời, bước đầu quy định về nhạc khí và các bài biểu diễn đơn giản.

+ Các loại hình nghệ thuật như chèo, tuồng rất phát triển và giữ một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của dân chúng.

- Về nghệ thuật kiến trúc, chủ yếu là các công trình lăng tẩm, cung điện như điện Lam Kinh, điện Kính Thiên

- Về nghệ thuật điêu khắc, phong cách điển hình là sử dụng chất liệu đá, trau chuốt, tỉ mỉ, khối hình hoà quyện trong không gian.

* Giáo dục thời Lê sơ đã phát triển và đạt được nhiều thành tựu rực rỡ. Nhà nước Lê sơ đã cho thấy việc sớm quan tâm đến giáo dục và đào tạo nhân tài. Số người đỗ đạt ngày càng nhiều, trình độ dân trí được nâng cao. Số trường học tăng lên. Nền giáo dục mở rộng cho nhiều đối tượng.

- Thời Lê sơ, Nho giáo chiếm vị trí độc tôn, Phật giáo, Đạo giáo bị hạn chế.

- Giáo dục, đào tạo quan lại với nội dung thi cử là các sách của đạo Nho.

- Vua Lê Thái Tổ dựng lại Quốc Tử Giám ở kinh thành.

- Ở các đạo, phủ đều có trường học.

- Các khoa thi được mở thường xuyên để tuyển chọn quan lại.

- Những người đỗ đạt được khắc vào bia tiến sĩ đển làm gương sáng cho muôn đời.

* Nhà Lê dựng bia Tiến sĩ trong Văn Miếu để tôn vinh các trí thức Nho học đỗ đạt, làm gương sáng cho muôn đời noi theo.

Luyện tập

Câu 1. Em hãy cho biết các vua nhà Lê sơ đã có những biện pháp gì để khẳng định và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, lãnh hải của Đại Việt.

Câu trả lời:

* Những biện pháp để khẳng định và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, lãnh hải của Đại Việt của nhà Lê sơ:

- Nhà Lê sơ đã ban hành Quốc triều hình luật, ngoài những điều luật bảo vệ vua và chế độ phong kiến thì bộ luật chú trọng bảo vệ chủ quyền quốc gia.

- Triều Lê sơ cũng chú trọng xây dựng quân đội mạnh, tiếp tục duy trì chính sách "ngụ binh ư nông". 

- Căn dặn người sau phải cương quyết bảo vệ lãnh thổ và chủ quyền quốc gia.

Câu 2. Lập bảng thống kê về tình hình xã hội và văn hoá thời Lê sơ.

Câu trả lời:

Câu 3. Dựa vào thông tin trong bài, em hãy giới thiệu một số danh nhân văn hoá tiêu biểu thời Lê sơ.

Câu trả lời:

* Một số danh nhân văn hoá tiêu biểu thời Lê sơ:

- Nguyễn Trãi (1380 - 1420) là vị anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hoá kiệt xuất thế giới. Cả cuộc đời của Nguyễn Trãi, khi đánh giặc cũng như khi xây dựng đất nước luôn đề cao tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân. Nguyễn Trãi để lại cho đời những tác phẩm văn học lớn, tiêu biểu như: Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Lam Sơn thực lục, Dư địa chí,...

- Vua Lê Thánh Tông (1442-1497) lên ngôi năm 1960, đặt niên hiệu là Quang Thuận, năm 1470 đổi niên hiệu là Hồng Đức. 37 năm trị vì của ông là giai đoạn đất nước thịnh vượng về mọi mặt. Ngoài tài trị nước, ông còn là nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc. Di sản thơ văn của ông khá đồ sộ với nhiều tác phẩm như Hồng Đức quốc âm thi tập, Quỳnh uyển cửu ca,... Ông lập hội “Tạo đàn” (Nhóm các nhà thơ), tạo nên trào lưu văn học cung đình, đánh dấu bước phát triển cao của văn chương đương thời.

- Lương Thế Vinh (1441 - 1496) là nhà toán học vĩ đại của Đại Việt. Ông đỗ Trạng nguyên năm 1463, do giỏi tính toán nên người ta thường gọi là Trạng Lường. Công trình tiêu biểu của ông là Đại thành toán pháp. Lương Thế Vinh còn là tác giả của tác phẩm Hí phường phả lục, trong đó mô tả các môn nghệ thuật thời bấy giờ như chèo, tuồng, múa rối,...

Vận dụng

Câu 4. Năm 1484, Thân Nhân trung theo lệnh của vua Lê Thánh Tông đã soạn lời văn cho bia Tiến sĩ đầu tiên khoa Nhâm Tuất (năm 1442) ở Văn Miếu, trong đó có câu: "Hiền tài là nguyên khí của quốc gia". Theo em, câu nói này có ý nghĩa gì? Hãy viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của mình.

Câu trả lời:

* “Hiền tài” ở đây là nói đến những con người vừa có tài, vừa có đức trong xã hội. Nói “Hiền tài là nguyên khí quốc gia” chính là lời khẳng định: Căn nguyên cho sự lớn mạnh của một quốc gia nằm ở những người tài giỏi và nhân cách cao đẹp và chúng ta cần phải biết tìm và trân trọng họ.

    “Hiền tài là nguyên khí quốc gia” là một câu nói chứa định nhiều ý nghĩa sâu sắc. Hiền để chỉ những người giỏi giang, thông minh, nhạy bén với cuộc sống nhưng lại. Còn “tài” để những người có tâm hồn, nhân cách, phẩm chất cao đẹp. Người vừa có tài, vừa có đức sẽ là phần cốt lõi giúp cho đất nước ngày càng phát triển thịnh vượng và tốt đẹp hơn. Tài và đức nên đi liền với nhau, kết hợp với nhau để con người phát triển theo chiều hướng tích cực để xây dựng xã hội đẹp đẽ. Nếu không tài giỏi, chúng ta làm việc gì cũng sẽ khó, cũng sẽ dễ đổ bể, chính vì thế tài năng vô cùng quan trọng trong cuộc sống con người. Nhưng nếu con người thông minh mà không có đạo đức tốt thì sẽ dễ mang tài năng của mình đi làm chuyện xấu hòng tư lợi, như thế sẽ gây ra hậu quả khôn lường cho xã hội. Chính vì thế, con người không chỉ cần trau dồi kiến thức mà còn cần rèn luyện cho bản thân mình một nhân cách tốt đẹp. Người có tài và đức sẽ được xã hội trọng dụng, người khác ngưỡng mộ và là tấm gương sáng để mọi người học tập và noi theo.