Mở đầu bài học:

Câu hỏi: Quần thể danh thắng Tràng An (Ninh Bình) là Di sản thế giới đầu tiên của Việt Nam. Để chuẩn bị hồ sơ khoa học thuyết minh về di sản trình UNESCO, nhiệm vụ nghiên cứu toàn diện về giá trị lịch sử - văn hóa, địa chất, địa mạo, giá trị thẩm mũ,... của danh thắng đã được triển khai. Nhờ đó, danh thắng Tràng An đã được ghi danh là Di sản văn hóa văn hóa và thiên nhiên thế giới. Như vậy, để khẳng định đầy đủ giá trị của một di sản văn hóa nói riêng và lịch sử nói chung cần có sự phối hợp, sử dụng thành tựu nghiên cứu của nhiều lĩnh vực  khoa học khác nhau.. Vấn đề đặt ra: Các lĩnh vực khoa học có vai trò như thế nào trong nghiên cứu lịch sử? Ngược lại, Sử học có đóng góp gì trong sự phát triển của các lĩnh vực khoa học khác?

Hướng dẫn trả lời:

Giữa lịch sử và các ngành khoa học xã hội và nhân văn; khoa học tự nhiên và công nghệ… có mối quan hệ gắn bó mật thiết, hỗ trợ lẫn nhau.

1. Sử học - môn khoa học mang tính liên ngành

Câu hỏi:

Câu 1: Để có được thông tin trong các Tư liệu 1, 2, 3 (tr.20 - 21) các nhà sử học đã sử dụng kiến thức hoặc phương pháp của những ngành khoa học nào? Các phương pháp đó có tác dụng thế nào khi nghiên cứu sự kiện, vấn đề lịch sử liên quan?

Câu 2: Tại sao nghiên cứu lịch sử phải kết hợp kiến thức và phương pháp liên ngành?

Hướng dẫn trả lời:

Câu1: 

- Để có được thông tin trong các Tư liệu 1, 2, 3 (tr.20 - 21) các nhà sử học đã sử dụng kiến thức, phương pháp của ngành khoa học xã hội nhân văn, khoa học tự nhiên và công nghệ. 

- Các phương pháp đó có tác dụng: giúp cho quá trình nghiên cứu, tìm hiểu lịch sử một cách toàn diện, sâu sắc, hiệu quả và khoa học về từng lĩnh vực của đời sống xã hội. 

Câu 2:

Nghiên cứu lịch sử phải kết hợp kiến thức và phương pháp liên ngành vì: 

• Điều đó giúp cho quá trình nghiên cứu, tìm hiểu lịch sử một cách toàn diện, sâu sắc, hiệu quả và khoa học về từng lĩnh vực của đời sống xã hội. 
• Nhà sử học có thể hiểu đúng và đầy đủ hơn về quá khứ của loài người. 

2. Mối liên hệ giữa Sử học với các ngành khoa học xã hội và nhân văn khác

a. Mối liên hệ của Sử học với các ngành khoa học xã hội và nhân văn

b. Mối liên hệ của các ngành khoa học xã hội và nhân văn với Sử học

Câu hỏi:

Câu 1: Tư liệu 4 (tr.22) giúp em biết đến những sự kiện lịch sử nào? Hãy chỉ ra một số sự kiện hoặc bối cảnh lịch sử được đề cập đến trong các hồi của tác phẩm?

Câu 2: Giữa Sử học và các ngành khoa học xã hội và nhân văn có mối quan hệ với nhau như thế nào? Hãy lấy ví dụ để chứng minh. 

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1:

Tư liệu 4 (tr.22) giúp em biết đến những sự kiện lịch sử trong thế kỉ XVIII, ví dụ như:

• Đặng Tuyên Phi đứng đầu hậu cung, Vương Thế Tử bị truất ngôi.
• Tướng Tây Sơn Vũ Văn Nhậm đem quân lấn ngoài bờ cõi
• Chiêu Thống trốn ra nước ngoài,...

Bối cảnh lịch sử: Nỗ lực củng cố cầm quyền, khôi phục kinh đô của Lê Chiêu Thống trong bối cảnh sự phát triển ngày một lớn mạnh của quân Tây Sơn. 

Câu 2: 

Mối liên hệ giữa Sử học và các ngành khoa học xã hội và nhân văn: 

• Các công trình thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn đều phản ánh hiện thực cuộc sống hiện tại hoặc trong quá khứ và không thể thoát li bối cảnh xuất hiện của nó với những nhân vật, sự kiện, vấn đề cụ thể. Lịch sử đời sống xã hội là chất liệu, nguồn cảm hứng đưa đến sự ra đời của các công trình, tác phẩm của các ngành KHXHNV, là tấm gương phản chiếu giá trị của các công trình, tác phẩm đó với cuộc sống. 
• Trong quá trình nghiên cứu lịch sử, các ngành KHXHNV hỗ trợ đắc lực cho việc tìm hiểu, phục dựng quá khứ. Sử học sử dụng phương pháp nghiên cứu, tri thức, thành tựu của nhiều ngành để mô tả, phục dựng đối tượng nghiên cứu, giải thích, chứng minh, khái quát,...Trên cơ sở đó vạch ra triết lí, bài học hoặc quy luật lịch sử. Nhờ đó, nhận thức lịch sử được chính xác, đầy đủ, sâu sắc hơn.

Ví dụ: Tắt đèn (Ngô Tất Tố), Bỉ vỏ (Nguyên Hồng), Chí Phèo (Nam Cao), Số đỏ (Vũ Trọng Phụng),...giúp chúng ta hiểu biết một cách sinh động hơn về đời sống xã hội ở nông thôn và thành thị Việt Nam trong những năm 1930 - 1945. 

3. Sử học với các ngành khoa học tự nhiên và công nghệ

a. Vai trò của Sử học với các ngành khoa học tự nhiên và công nghệ

Câu hỏi:

Câu 1: Khai thác Hình 4 (tr.23) và cho biết: Các tác phẩm như trong hình có được coi là tác phẩm lịch sử không? Vì sao? Hãy rút ra vai trò của Sử học đối với ngành Toán học, Hóa học thông qua các tác phẩm đó. 

Câu 2: Hãy lấy ví dụ khác về sự đóng góp của Sử học đối với ngành khoa học tự nhiên và công nghệ. 

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1:

Các tác phẩm như trong Hình 4 không được coi là tác phẩm lịch sử. Bởi vì, đây là các tác phẩm của các ngành khoa học tự nhiên (toán học, hóa học), nghiên cứu, tìm hiểu về một khía cạnh lịch sử của ngành đó (lịch sử toán học, lịch sử tìm ra các nguyên tố hóa học). Không đi sâu vào nội dung khoa học tự nhiên mà chỉ xem xét, nghiên cứu nó ở góc độ lịch sử. 

Vai trò của lịch sử đối với ngành Toán học, Hóa học thông qua các tác phẩm đó: Giúp con người nắm được

• Các thành tựu (Toán học, tìm ra cá nguyên tố hóa học) ra đời trong bối cảnh, điều kiện lịch sử nào.
• Tác dụng, ý nghĩa của nó đối với sự phát triển xã hội ra sao.
• Nó phản ánh lịch sử xã hội lúc bấy giờ như thế nào. 

Câu 2:

Lấy ví dụ khác về sự đóng góp của Sử học đối với ngành khoa học tự nhiên và công nghệ: Tác phẩm Lịch sử Vật lí học không đi sâu vào khoa học tự nhiên xem xét, nghiên cứu Vật lí dưới góc độ lịch sử, giúp con người nắm được bối cảnh lịch sử, điều kiện lịch sử, tác dụng và ý nghĩa của nó đối với xã hội trên các vấn đề:

• Các thời kì phát triển của Vật lí.
• Sự ra đời của các cuộc cách mạng khoa học và vật lí học thực nghiệm. 
• Sự hoàn chính của Vật lí học cổ điển.
• Sự phát triển của Vật lí học hiện đại

b. Vai trò của các ngành khoa học tự nhiên và công nghệ đối với sử học

Câu hỏi:

Câu 1: Dựa vào thông tin về Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới Tràng An (tr.19), hãy cho biết Để xác định giá trị của danh thắng này, các nhà khoa học đã dựa vào phương pháp, kết quả nghiên cứu của những ngành nào?

Câu 2: Hãy cho biết vai trò của ngành khoa học tự nhiên và công nghệ đối với Sử học?

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1:

Để xác định giá trị của danh thắng này, các nhà khoa học đã dựa vào phương pháp, kết quả nghiên cứu của những ngành: Địa lí - Địa chất, Ứng dụng công nghệ số để đo đạc, Xẫ hội học,...

Câu 2:

Vai trò của ngành khoa học tự nhiên và công nghệ đối với Sử học: 

• Thông tin và phương pháp của Toán học để thống kê, phân tích, trình bày các thành tựu kinh tế - xã hội, tính toán, đo đạc một số công trình trong quá khứ.
• Thông tin và phương pháp của Vật lí học để giám định sử liệu, trình bày các thành tựu về khoa học, kĩ thuật. 
• Tài liệu, phương pháp cuả ngành Địa lí - Địa chất, Cổ sinh học, Vật lí, Hóa học, Sinh học, Y học,....để xác định tính chính xác của sự kiện, phân tích để đoán định niên đại của các di vật lịch sử. 
• Ứng dụng công nghệ số, viễn thám, trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật, thực tế ảo,....để hỗ trợ quá trình tìm kiếm dấu vết lịch sử, thu thập, xử lí sử liệu, đo đạc và xây dựng bản đồ về sự kiện, không gian lịch sử, cũng như trình bày và tái hiện quá khứ lịch sử một cách hấp dẫn, sinh động và hiệu quả.