Mở đầu bài học:

Câu hỏi: "Tàu thanh niên Đông Nam Á - Nhật Bản", hoạt động thường niên của đại diện thanh niên các nước Đông Nam Á và Nhật Bản, bắt đầu từ năm 1974 đến nay, là chuyến hải trình mà các bạn trẻ mong muốn được tham dự. Một trong các hoạt động thu hút các bạn trẻ là tìm hiểu, khám phá và trải nghiệm về lịch sử, văn hóa Đông Nam Á. Tất cả đều tự hào về nền văn minh lâu đời trong khu vực và mong muốn được chia sẻ với bạn bè quốc tế về các giá trị trường tồn của nó. Vì sao văn minh Đông Nam Á là chủ đề thu hút sự quan tâm của các bạn trẻ?

Hướng dẫn trả lời:

"Tàu thanh niên Đông Nam Á - Nhật Bản", hoạt động thường niên của đại diện thanh niên các nước Đông Nam Á và Nhật Bản, bắt đầu từ năm 1974 đến nay, là chuyến hải trình mà các bạn trẻ mong muốn được tham dự. Một trong các hoạt động thu hút các bạn trẻ là tìm hiểu, khám phá và trải nghiệm về lịch sử, văn hóa Đông Nam Á. Tất cả đều tự hào về nền văn minh lâu đời trong khu vực và mong muốn được chia sẻ với bạn bè quốc tế về các giá trị trường tồn của nó. Văn minh Đông Nam Á là chủ đề thu hút sự quan tâm của các bạn trẻ vì: Văn minh Đông Nam Á là một nền văn hóa bản địa khá phát triển với những đặc trưng của khu vực, với văn hóa nông nghiệp là một trong những yếu tố gốc của văn hóa Đông Nam Á, là một nền văn hóa thống nhất trong đa dạng. Đông Nam Á có một bản sắc văn hóa riêng, thường xuyên tiếp nhận có chọn lọc những tinh hoa văn hóa khác để làm phong phú văn hóa khu vực. Cùng với sự phát triển kinh tế của khu vực, những giá trị văn hóa truyền thống tiến bộ của các nước Đông Nam Á càng được chú trọng, phát huy, trở thành một động lực quan trọng cho sự phát triển của mỗi quốc gia và của các khu vực.

1. Cơ sở tự nhiên

a. Vị trí địa lí

Câu hỏi: Xác định trên lược đồ Hình 1 (tr.77) các nước Đông Nam Á. Xác định và nêu nhận xét của em về vị trí địa lí khu vực Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời: 

Xác định và nêu nhận xét  về vị trí địa lí khu vực Đông Nam Á:

• Đông Nam Á là một khu vực gồm các bán đảo và quần đảo chạy dài tử Thái Bình Dương sang Ấn Độ Dương. Ngày nay, khu vực gồm 11 quốc gia, được phân thành 2 nhóm:
• Đông Nam Á lục địa gồm Việt Nam , Lào, Cam-pu-chia, Thái Lan, Mi-an-ma.
• Đông Nam Á hải đảo gồm Bru-nây, In-đô-nê-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-lip-pin, Xing-ga-po, Đông-ti-mo.
• Với vị trí nằm trên con đường hàng hải nối liền Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, Đông Nam Á được xem như một ngã tư đường, cầu nối của những nền văn minh lớn trên thế giới.

b. Điều kiện tự nhiên

Câu hỏi:

Câu 1. Xác định trên lược đồ Hình 1 (tr.77) một số sông lớn ở Đông Nam Á.

Câu 2. Nêu một số đặc điểm về điều kiện tự nhiên của khu vực Đông Nam Á.

Câu 3. Phân tích những tác động của cơ sở tự nhiên đến sự hình thành văn minh Đông Nam Á.

Hướng dẫn trả lời: 

Câu 1. 

- I-ra-oa-đi, Mê Công, Chao Phray-a, sông Hồng.

Câu 2. 

Một số đặc điểm về điều kiện tự nhiên của khu vực Đông Nam Á:

• Có hệ thống sông ngòi dày đặc, đất đai màu mỡ, đa số các quốc gia chịu ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới gió mùa.
• Hầu hết các quốc gia trong khu vực đều giáp biển.

Câu 3. 

Những tác động của cơ sở tự nhiên đến sự hình thành văn minh Đông Nam Á:

• Ở khu vực đã hình thành một nền văn minh bản địa - văn minh nông nghiệp lúa nước trước khi tiếp xúc với văn minh Trung Hoa - Ấn Độ. Cùng với đó, từ xa xưa người dân đã biết thuần dưỡng trâu bò, chế tác nông cụ, xây dựng hệ thống thủy lợi để phục vụ sản xuất. 
• Biển tạo ra nguồn tài nguyên và là đường giao thông cho các nước trong khu vực, nối Đông Nam Á với các tuyến đường biển quốc tế. Cư dân Đông Nam Á sớm phát triển các hoạt động khai thác biển và buôn bán bằng đường biển.

2. 2. Cơ sở xã hội

a. Cư dân, tộc người

Câu hỏi: Theo em, sự đa dạng về cư dân, tộc người có tác động như thế nào đến văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại?

Hướng dẫn trả lời: 

Tác động của sự đa dạng về cư dân, tộc người đến văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại:

• Sáng tạo nên nền văn minh bản địa với những sắc thái địa phương phong phú.
• Các nhóm dân cư được phân chia theo ngữ hệ và các nhóm ngôn ngữ khác nhau:
• Ngữ hệ Nam Á: Chủ yếu phân bố ở ĐNA lục địa, một số nước dùng làm quốc ngữ như tiếng Việt, tiếng Khơ-me.
• Ngữ hệ Thái-ka-đai: Chủ yếu phân bố ở Lào, Thái Lan, Nam Trung Quốc, vùng núi của Mi-an-ma và Việt Nam. 
• Ngữ hệ Mông - Dao: Chủ yếu phân bố ở Việt Nam, Lào, Mi-an-ma, Thái Lan. 
• Ngữ hệ Nam Đảo: Chủ yếu ở phân bố ở ĐNA hải đảo, vùng duyên hải Thái Lan, Mi-an-ma. 
• Ngữ hệ Hán - Tạng: phân bố ở các thành phố lớn ở ĐNA. 

b. Tổ chức xã hội

Câu hỏi:

Câu 1. Các Tư liệu 3, 4 cho em biết những thông tin gì về cơ sở xã hội hình thành văn minh Đông Nam Á?

Câu 2. Hãy phân tích cơ sở xã hội hình thành văn minh Đông Nam Á. 

Hướng dẫn trả lời:

Câu 1.  

Những thông tin trong các Tư liệu cho biết:

• Sự hình thành và phát triển của văn minh ĐNA có nguồn gốc tại chỗ, do cư dân ở đây sáng tạo ra.
• Tổ chức xã hội cơ bản cổ đại của ĐNA là làng.
• Những cư dân ĐNA đã ở trình độ văn minh nhất định. 

Câu 2. 

Cơ sở xã hội hình thành văn minh Đông Nam Á:

• Trong quá trình sinh sống, cư dân Đông Nam Á quần tụ lại với nhau trên một địa bàn nhất định, hình thành những tổ chức xã hội đầu tiên. Trong đó, làng là tổ chức xã hội phổ biến ở ĐNA (với tên gọi khác nhau của các vùng).
• Trải qua thời gian, chính sự sự phát triển nội tai của các tổ chức xã hội đó đã tạo cơ sở cho sự ra đời các quốc gia đầu tiên, tạo nền tảng cho sự hình thành văn minh ĐNA. 

3. Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ, Trung Hoa

a. Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ.

Câu hỏi: Tư liệu 5 và các Hình 7, 8, 9 (tr.82) cho em biết những thông tin gì về ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ với ĐNA?

Hướng dẫn trả lời:

Tư liệu cho biết những thông tin về:

• Thông qua đường biển, cư dân ĐNA đã tiếp nhận ảnh hưởng của Ấn Độ từ các thương nhân, nhà truyền giáo Ấn Độ. Thương nhân ĐNA sang Ấn Độ để buôn bán, tiếp thu văn hóa Ấn Độ. 
• ĐNA tiếp thu có chọn lọc những ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ, thể hiện trên các lĩnh vực tiêu biểu: chính trị, tư tưởng, tôn giáo, văn hóa, nghệ thuật. 

b. Ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa

Câu hỏi:

Câu 1. Em hãy cho biết những ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa đối với ĐNA được thể hiện trên những lĩnh vực nào?

Câu 2. Nêu một số ví dụ cho thấy ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa ở Việt Nam mà em biết. 

Hướng dẫn trả lời: 

Câu 1. 

Những ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa đối với ĐNA:

• Do vị trí địa lí liền kề, việc tiếp xúc, giao thương giữa Trung Quốc với ĐNA diễn ra từ rất sớm, đặc biệt là thông qua quá trình các triều đại phong kiến TQ xâm lược, thống trị các nước láng giềng. 
• Văn minh Trung Hoa ảnh hưởng đến một số quốc gia ĐNA trên nhiều lĩnh vực (tư tưởng chính trị, văn hóa, giáo dục, văn hóa - nghệ thuật) ở những mức độ khác nhau, trong đó Việt Nam chịu ảnh hưởng nhiều hơn. 

Câu 2. 

Một số ví dụ cho thấy ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa ở Việt Nam: Nhân dân ta tiếp thu, sáng tạo một số phong tục có nguồn gốc từ Trung Quốc như tết Hàn thực, tết Đoan Ngọ, tết Trung thu,... nhưng đã có sự vận dụng cho phù hợp với sinh hoạt văn hoá của người Việt. Tết Hàn thực sang Việt Nam trở thành tết Bánh trôi, bánh chay, tết Đoan ngọ trở thành ngày tết “giết sâu bọ”, tết Trung thu của người Việt Nam dành cho thiếu nhi trong khi ở Trung Quốc dành cho sum họp gia đình,... Đó là nét khác biệt thể hiện sự tiếp thu và Việt hoá văn hoá Trung Quốc của người Việt.