Nhiệm vụ 1: Đọc  bài viết tham khảo

• Dựa vào bài tham khảo Thế giới tuổi già trong truyện ngắn sau 1975 của Nguyễn Minh Châu để trả lời các câu hỏi sau:

+ Xác định đối tượng phạm vi nghiên cứu và cách tiếp cận của tác giả?

+ Khái niệm chính được sử dụng trong bài viết là gì?Tác giả đã diễn giải khái niệm đó như thế nào?

+ Khái quát những kết luận chính của tác giả? Tác giả căn cứ vào đâu để đưa ra những kết luận đó?

+ Tác giả đã sử dụng những thao tác nào để làm sáng tỏ luận điểm chính?

+ Cách trích dẫn tài liệu tham khảo được trình bày như thế nào và có ý nghĩa gì?

• - HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

•  HS thảo luận để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời đại diện  nhóm lên trả lời câu hỏi.

- Các nhóm khác lắng nghe nhận xét và bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

I. Đọc bài viết tham khảo

- Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và cách tiếp cận của tác giả:

+ Đối tượng nghiên cứu: diễn ngôn về tuổi già trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu giai đoạn sau 1975.

+ Phạm vi nghiên cứu: sau giai đoạn 1975.

+ Cách tiếp cận của tác giả: Từ lí thuyết diễn ngôn đến các góc độ mới, vi tế hơn.

• Khái niệm chính được sử dụng trong bài viết là: Tuổi già là gì?

+ Cách diễn giải: Trình bày khái niệm tuổi già dựa trên các kết quả nghiên cứu chính sau đó áp vào các sáng tác văn học của Nguyễn Minh Châu. 

• Kết luận chính của tác giả:

+ Tuổi già là một ý niệm mang tính giao cắt: vừa là hiện tượng thuộc về quá trình sinh lý của con người vừa là một kiến tạo văn hóa, vừa là biểu tượng ở những đặc điểm và triệu chứng thể chất lại gắn với trải nghiệm tinh thần đặc thù.

+ Dựa vào những kết quả nghiên cứu để tác giả đưa ra kết luận như vậy.

• Để làm sáng tỏ luận điểm tác giả đã sử dụng phương pháp phân tích – so sánh và mở rộng vấn đề.
•  Cách trích dẫn tài liệu tham khảo được lồng ghép khi phân tích so sánh, mở rộng vấn đề. Có tác dụng để củng cố thêm cho tính thuyết phục của luận điểm.

Nhiệm vụ 2: Thực hành nghiên cứu

•  Dựa vào kiến thức SGK, GV đặt câu hỏi để HS trả lời:

+ Trình bày khái niệm về cảm quan nghệ thuật và cảm quan nghệ thuật trong văn học hiện đại?

+ Thế nào là xác định đối tượng, phạm vi và mục đích nghiên cứu?

+ Khi tiến hành thu thập, phân tích và xử lý thông tin bạn cần lưu ý điều gì?

• - HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

• HS thảo luận để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời đại diện  nhóm lên trả lời câu hỏi.

- Các nhóm khác lắng nghe nhận xét và bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

2. Thực hành nghiên cứu 

1. 2.1. Tìm hiểu khái niệm

• Cảm quan nghệ thuật

Cảm quan nghệ thuật là tổng hòa những cảm nhận, quan niệm, lí giải về thế giới và con người của chủ thể sáng tạo. Cảm quan nghệ thuật được thể hiện thông qua cách xây dựng hệ thống nhân vật, hình ảnh, biểu tượng, sử dụng các mô tuýp không gian, thời gian, điểm nhìn; giọng điệu… trong tác phẩm.

• Cảm quan nghệ thuật trong văn học hiện đại

+ Văn học hiện đại sẽ quan tâm đến con người cá nhân với sự phong phú, phức tạp của cảm xúc, cảm giác thậm chí của tiềm thức, vô thức, mô tả những chiều kích trần thế của con người như thân thể bản năng….nhấn mạnh sự độc lập tư tưởng của con người.

• Ví dụ: Trong Dưới bóng hoàng lan của Thạch Lam đi sâu vào khám phá thế giới vô cùng phong phú và tinh tế của cảm giác khi Thanh trở về căn nhà đã gắn bó với mình từ thời thơ ấu.

+ Thời gian trong văn học hiện đại gắn với cảm thụ của cá nhân về thế giới. Văn học hiện đại đề cao hiện tại nhấm mạnh sự trôi chảy một đi không trở lại của thời gian thể hiện sự lo âu bất an của con người trước sự phôi pha của thời gian. Bên  cạnh đó văn học hiện đại cũng phát hiện ra sự biến dạng của thời gian trong ý thức của cá nhân. 

+ Không gian trong văn học hiện đại cũng tái hiện một hiện thực đa dạng trong đó có cả huyền thoại và những điều phi lí bất khả giải.

+ Nếu như văn học trung đại đề cao sự khuôn mẫu những chuẩn mực của quá khứ truy tìm một cái đẹp thuần khiết thì văn học hiện đại đề cao cái đẹp mang tính chất cá biệt, coi trọng sự độc đáo, mới mẻ, miêu tả cái đẹp trong sự dung hợp với cái xấu, cái nghịch dị, thô kệch. Quan niệm thẩm mỹ này thể hiện qua sự đa dạng và cách tân không ngừng của thể loại các khuynh hướng sáng tác các thủ pháp nghệ thuật.

2.2. Xác định đối tượng, phạm vi và mục đích nghiên cứu

- Xác định đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu là sự vật, hiện tượng cần được xem xét khảo sát trong một đề tài khoa học, bởi nghiên cứu cảm quan nghệ thuật trong văn học hiện đại là hướng tiếp cận phương diện chủ thể của sáng tạo nghệ thuật nên có thể lựa chọn đối tượng nghiên cứu là một quan niệm, triết lí, cách kiến giải của nhà văn về thế giới con người, cái đẹp, hoặc nghiên cứu quan niệm, diễn giải của nhà văn về thế giới và con người được biểu đạt được một cách gián tiếp qua hệ thống hình tượng, biểu tượng trong tác phẩm.

- Xác định phạm vi nghiên cứu: Để có thể khảo sát được một cách kĩ lương về vấn đề cần đặt ra những giới hạn cho đề tài nghiên cứu sao cho phù hợp với năng lực, thời gian và điều kiện của mình. Chẳng hạn khi nghiên cứu quan niệm về cái hoang dã trong văn chương của Nguyễn Huy Thiệp có thể giới hạn phạm vi đề tài vào một tác phẩm.

- Xác định mục đích nghiên cứu: Cần trả lời câu hỏi nghiên cứu để làm gì. 

2.3. Thu thập phân tích và xử lí thông tin 

- Bên cạnh việc đọc tài liệu nghiên cứu về vấn đề bạn quan tâm cần đọc kĩ các tác phẩm văn học nhằm nhận diện các yếu tố thể hiện cảm quan nghệ thuật trong tác phẩm:

+ Nhận diện quan niệm nghệ thuật về con người được thể hiện qua cách miêu tả nhân vật, tổ chức hình tượng, sử dụng biểu tượng, điểm nhìn, qua cách nhận xét đánh giá của người trần thuật hoặc nhân vật trữ tình.

Ví dụ: Trong tác phẩm số đỏ của Vũ Trọng Phụng tô đậm sự đối lập giữa vẻ ngoài thượng lưu học thức của nhân vật với bản chất lưu manh, ngu dốt bên trong. Cách miêu tả này làm nổi bật một thế giới trống rỗng, giả dối nơi mà mỗi con người chỉ là một con rối trong tấn trò đời. Thông qua bức tranh thế giới đó ta nhận ra cái nhìn mang tính chất phê phán đả kích của Vũ Trọng Phụng.

+ Nhận diện quan niệm nghệ thuật về thế giới được thể hiện qua những biểu tượng lặp đi lặp lại, qua các mô típ không gian, thời gian cốt truyện trong tác phẩm.

Ví dụ: Vườn được xem là môt không gian quen thuộc trong thơ mới nhưng khác với văn học trung đại thường miêu tả vườn như một chốn về sau những vật lộn mệt mỏi với đời nơi con người tìm thấy sự bình an và hợp nhất với thiên nhiên, vườn trong thơ mới thường gắn liền với cảm thức cá nhân, trong thơ Nguyễn Bính vườn là nơi bảo lưu những giá trị truyền thống trong thơ Xuân Diệu vườn là trân gian đầy thanh sắc => Thể hiện rõ cach cảm nhận riêng của mỗi nhà văn về thế giới và con người.

+ Nhận diện quan niệm thẩm mỹ được thể hiện qua cách xây dựng hình tượng., cách sử dụng ngôn từ, các thủ pháp nghệ thuật. 

Ví dụ: Trong tác phẩm của Nam Cao nhân vật thường hiện lên với vẻ ngoài xấu xí, thô kệch, bị biến dạng bởi hoàn cảnh nhưng sâu bên trong là một tâm hồn vị tha, tự trọng, khát khao sống lương thiện => Qua đó ta có thể nhận ra quan niệm riêng của Nam Cao về cái đẹp: cái đẹp có thể tồn tại trong hình hài của cái xấu, cái nghịch dị, cái đẹp thực sự không nằm ở dáng vẻ bề ngoài mà còn nằm ở phẩm giá, nhân cách.

• Bên cạnh đó để lí giải cắt nghĩa căn nguyên của những cảm quan nghệ thuật người đọc cần thêm tài liệu về tiểu sử nhà văn bối cảnh thời đại các tư tưởng triết học, tôn giáo nghệ thuật ảnh hưởng đến thế giới quan, nhân sinh quan, lí tưởng thẩm mỹ của nhà văn.