MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Sau khi buộc Triều Nguyễn kí Hiệp ước Pa-tơ-nốt(1884). Pháp dù đã cơ bản đặt được ách thông trị trên toàn bộ Việt Nam nhưng Pháp còn phải mất thêm hơn 10 năm liên tục, hao quân, tốn của, dùng quân sự hòng đàn áp các cuộc phản kháng của nhân dân Việt Nam. Vậy, phong trào yêu nước chống Pháp những năm cuối thế kỉ XIX diễn ra như thế nào? Có những cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nào?

Trả lời:

Cuối thế kỉ XIX, ở Việt Nam đã diễn ra phong trào Cần vương (1885 - 1896) và phong trào nông dân Yên Thế (1884 - 1913). Đây là các phong trào đấu tranh yêu nước theo khuynh hướng phong kiến, lôi cuốn đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia. Mặc dù diễn ra sôi nổi, quyết liệt, nhưng các cuộc đấu tranh này chưa đi đến thắng lợi cuối cùng.

HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI

1. Phong trào Cần Vương(1885-1896)

Câu hỏi: Quan sát lược đồ 21.1, dựa vào thông tin trong bài học, em hãy nêu tên và vị trí diễn ra một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu. Điểm chung của các cuộc khởi nghĩa này là gì?

Trả lời:

Tên, vị trí diễn ra một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương:

+ Khởi nghĩa Ba Đình do Phạm Bành và Đinh Công Tráng lãnh đạo - diễn ra tại ba làng Thượng Thọ, Mậu Dịch, Mỹ Khê (nay thuộc xã Ba Đình, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa).

+ Khởi nghĩa Bãi Sậy do Đinh Gia Quế và Nguyễn Thiện Thuật lãnh đạo - diễn ra tại vùng Bãi sậy, phủ Khoái Châu (nay thuộc tỉnh Hưng Yên), sau đó mở rộng ra các tỉnh: Hải Dương, Bắc Ninh, Quảng Ninh.

+ Khởi nghĩa Hương Khê do Phan Đình Phùng và Cao Thắng lãnh đạo - diễn ra tại 4 tỉnh Bắc Trung Kì là: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình.

Điểm chung của các cuộc khởi nghĩa này:

+ Là các cuộc đấu tranh yêu nước theo khuynh hướng phát triển, chịu sự chi phối của “chiếu Cần vương”.

+ Mục tiêu cao nhất là: đánh đuổi thực dân Pháp, giành lại nền độc lập dân tộc.

+ Đặt dưới sự lãnh đạo của các văn thân, sĩ phu yêu nước.

+ Lôi cuốn nhiều các tầng lớp nhân dân tham gia, trong đó đông đảo nhất là nông dân.

+ Hình thức đấu tranh chủ yếu là khởi nghĩa vũ trang, các nghĩa quân dựa vào địa thế hiểm trở để xây dựng căn cứ chiến đấu.

+ Kết quả: thất bại.

+ Các cuộc khởi nghĩa này có ý nghĩa lịch sử to lớn, cụ thể là: làm tiêu hao một bộ phận sinh lực quân Pháp; góp phần làm chậm quá trình bình định Việt Nam của thực dân Pháp và để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho các cuộc đấu tranh yêu nước sau này.

2. Khởi nghiệp Yên Thế(1884-1913)

Câu hỏi:  Em hãy xây dựng một trục thời gian từ năm 1884 đến năm 1913 thể hiện những diễn biến chính của cuộc khởi nghĩa Yên Thế.

Trả lời:

LUYỆN TẬP

Câu hỏi 1: Khởi nghĩa Yên Thế có đặc điểm gì khác so với các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần vương?

Trả lời:

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Em hãy tìm hiểu thêm về các cuộc đấu tranh chống Pháp những năm cuối thế kỉ XIX theo những gợi ý sau: tên cuộc khởi nghĩa, thời gian, người lãnh đạo, lực lượng tham gia, địa bàn hoạt động, những trận đánh tiêu biểu.

Trả lời:

Cuộc khởi nghĩa dưới triều vua Hàm Nghi (1885):

• Thời gian: Khởi nghĩa bắt đầu vào tháng 7 năm 1885.
• Người lãnh đạo: Vua Hàm Nghi và các lãnh đạo khác như Nguyễn Thông, Tôn Thất Thuyết.
• Lực lượng tham gia: Dân quân miền Trung, dân quân Duy Tân, dân quân Định Mỹ, các quân tay sai và các tướng lĩnh khác.
• Địa bàn hoạt động: Miền Trung Việt Nam và một số khu vực khác.
• Trận đánh tiêu biểu: Trận đánh Xương Giang, trận đánh Đồng Đế.

Cuộc khởi nghĩa Phan Đình Phùng (1885-1886):

• Thời gian: Khởi nghĩa bắt đầu từ tháng 4 năm 1885 và kéo dài đến tháng 7 năm 1886.
• Người lãnh đạo: Phan Đình Phùng.
• Lực lượng tham gia: Quân và dân Việt Nam.
• Địa bàn hoạt động: Các tỉnh Nam Định, Thái Bình, Hà Nội và một số vùng khác.
• Trận đánh tiêu biểu: Trận Gia Lâm, trận Hang Hành.