HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV trình chiếu cho HS cả lớp quan sát hai tác phẩm:

Đan Len của họa sĩ Trần Văn Cẩn

Tổ đan mây của họa sĩ Nguyễn Phan.

- GV chia HS cả lớp thành 4 nhóm (2 nhóm cùng thực hiện một nhiệm vụ).

- GV yêu cầu các nhóm thực hiện nhiệm vụ cụ thể sau:

+ Nhóm 1, 2: Chỉ ra các nguyên lí: chính – phụ, cân bằng, tương phản, chuyển động,…trong tác phẩm Đan Len của họa sĩ Trần Văn Cẩn theo cảm nhận.

+ Nhóm 3, 4:  Chỉ ra các nguyên lí: chính – phụ, cân bằng, tương phản, chuyển động,…trong tác phẩm Tổ đan mây của họa sĩ Nguyễn Phan Chánh theo cảm nhận.

- GV hướng dẫn HS cả lớp đọc thông tin SGK tr.56, rút ra kết luận và trả lời câu hỏi: Trình bày các nguyên lí tạo hình trong xây dựng bố cục nhân vật.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng  thành viên trong nhóm, tìm hiểu về các nguyên lí trong 2 tác phẩm và rút ra kết luận về các nguyên lí tạo hình trong xây dựng bố cục nhân vật.

- GV quan sát việc tham gia hoạt động học tập trên lớp của HS:

+ Sự tham gia của mỗi thành viên trong nhóm.

+ Sự tích cực, đặt câu hỏi và trả lời của các thành viên trong nhóm.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 4 nhóm nêu cảm nhận về các nguyên lí trong hai tác phẩm.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày về các nguyên lí tạo hình trong xây dựng bố cục nhân vật.

- GV yêu cầu HSlắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung hoặc đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận về các nguyên lí tạo hình trong xây dựng bố cục nhân vật.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Tìm hiểu các nguyên lí tạo hình trong xây dựng bố cục nhân vật

- Nguyên lí chính - phụ: Là sự thể hiện yếu tố chính (mảng chính/ nhân vật chính) trong tranh và có sự hỗ trợ của các yếu tố phụ (mảng phụ/ nhân vật phụ).

+ Yếu tố chính có diện tích to, được miêu tả tập trung, rõ nét.

+ Yếu tố phụ có diện tích nhỏ hơn, ít được tập trung hơn, nhẹ nhàng hơn nhằm tôn yếu tố chính.

- Nguyên lí cân bằng:

+ Là sự ổn định về mặt thị giác, mỗi khu vực cho thấy một lượng thông tin về hình ảnh được sắp xếp, phân bố đồng đều của đối tượng.

+ Có 2 dạng chính vê cân bằng:

·      Cân bằng đối xứng: là sự phân bỏ đồng đều vệ hình ảnh trên - dưới, trái - phải.

àThường gây ra sự buôn tẻ nên ít được sử dụng.

·      Cân bằng bắt đối xứng là sự phân bố không đồng đều các yếu tố to - nhỏ, ít - nhiều, đậm - nhạt, nóng - lạnh,...

à Tạo sự thú vị và đa dạng nên thường được sử dụng.

- Nguyên lí tương phản:

+ Là sự sắp xếp các thành tố mang tính chất đối lập, tạo ra ấn tượng mạnh đề hấp dẫn thị giác.

+ Nhờ sự tương phản, tương hỗ, bổ sung của các cặp đối lập mà tác phẩm có sự cân bằng.

- Nguyên lí chuyển động/ nhịp điệu:  Là sự nhắc lại một cách có chủ đích đối với các yếu tố hình khối, màu sắc, đậm nhạt...

- Ngoài các nguyên lí nêu trên, còn một số nguyên lí khác như nhân mạnh, tỉ lệ, đơn giản, đồng nhất,... có thể áp dụng khi thực hiện xây dựng tranh bố cục nhân vật.

Đan len –

họa sĩ Trần Văn Cẩn

- Tác giả đã vẽ năm người phụ nữ và hai em bé, tạo ra một bố cục hoàn chỉnh. Ngay chính giữa tranh là hình ảnh một cô gái đang chăm chú vói công việc đan len với dáng dấp hết sức thư nhàn. Bên phải tranh là nhóm hai cô gái đứng ngoài say sưa nói chuyện nhưng vẫn không quên công việc của mình đang làm. Động mà lại không động, động ở đôi bàn tay thoăn thoát đan len và không động với một dáng ngồi hết sức thoải mái, là những dáng đứng rất tự nhiên. - Họa sĩ lồng vào hình ảnh một bà mẹ đang ngồi dạy con học. Tuy không thấy bóng dáng một người đàn ông nhưng người xem vẫn thấy được khung cảnh của một gia đình đang tất bật chuẩn bị chờ mùa đông đến.

àQua cách chọn nhân vật và những công việc họ làm, tác giả đã khéo léo nói lên được phần nào hình ảnh những người phụ nữ Việt Nam đảm việc nhà, chăm lo hạnh phúc gia đình, điều này càng góp phần làm tăng giá trị ý nghĩa của bức tranh.

-Màu vàng của vàng thật được dát mỏng lên trên bề mặt tranh. Màu trắng được bố trí theo nhịp điệu rất vui mắt, trắng đi từ ô cửa đến tà áo dài của cô gái và xuống đến nền gạch. Độ đậm được bố trí rải rác khắp mặt tranh chạy theo một đường tròn. Tông chủ đạo của bức tranh là màu đỏ với nhiều sắc độ khác nhau của son xen lẫn các độ trắng của trứng để đấy không gian ra xa. Màu nóng trong sơn mài chiếm ưu thế hơn hẳn so với màu lạnh. Mùa đông lạnh lẽo nhưng tranh sơn mài mang đến cho người xem một cảm giác vôn cùng ấm áp và làm tôn lên vẻ đẹp của người phụ nữ.

- Năm dáng phụ nữ được bố cục theo một đường chuyển động bao quát toàn tranh, đó là những đường lượn của tóc, mảng quân và hình thể của chân tay. Để bố trí cho khoảng trống còn lại của bức

tranh tác giả đã xây dựng hình ảnh đầu hồi của một ngôi nhà cổ Việt Nam trên tròn, dưới vuông được nhìn ra vườn và mở rộng về hai phía trước.

- Cách lựa chọn đồ vật đưa vào tranh của tác giả cho thấy Trần Văn Cẩn thực sự tinh tế và yêu những thứ đã xưa cũ. Đó là hàng hiên đầu hồi, những mặt gạch rất Việt Nam, là chiếc chõng tre, chiếc mành treo trên hàng hiên. Tất cả những đồ vật đó đã thể hiện quan niệm của người nghệ sĩ và thực sự đã ăn sâu vào con người mang tâm hồn Việt Nam bình dị.

- Chất cảm là một yếu tố vô cùng quan trọng trong tác phẩm. Chất cảm đánh giá sự rung cảm và tình cảm người họa sĩ đặt trong bức tranh. Trong bức tranh, miêu tả một mảng quần, không đơn giản là một màu đen kịt mà trong đó vẫn có đậm nhạt và nét để làm mềm mại hơn chất quần áo. Có những lúc tác giả tả chất bằng màu nhưng để thay đổi và làm phong phú hơn vẫn là tả chất bằng hình. Đó chính là hình của những viên gạch lát nền nhà. Lựa chọn một số điểm sáng nhất để kéo nền gạch trên tường xuống và phủ cánh gián lên phần gạch gần mép tranh nhất để tạo sự khác nhau về chất trên cùng một đồ vật.

- Trong bức tranh  nổi bật là hiện thực trang trí. Thực mà lại không thực, sắp xếp những mảng hình bằng đường nét và đậm nhạt. Cái thực trong tranh rất quan trọng, vẽ mà không thực thì người xem sẽ không thể nhận ra mình vẽ gì nhưng nếu thiếu đi sự sáng tạo mà dựa hoàn toàn vào cái thực thì lại khô cứng. Trong tranh, cái cây thực sự là một cái cây với màu xanh của lá, màu nâu của than đặt trong tương quan không hợp sẽ làm giảm đi thẩm mỹ của bức tranh. Chính vì thế, người nghệ sĩ đã tinh đòi, lựa chọn màu sắc để đưa vào trong tranh kết hợp với chất liệu. Đó chính là cái đẹp sáng tạo.

Kết luận: Qua bức tranh này cho thấy nhãn quan thẩm mỹ của tác giả đã gần như đạt đến độ toàn bích, từ cách lựa chọn chất liệu đề tài, nhân vật để thể hiện,và cách sử lý bề mặt tác phẩm. Trần Văn Cẩn thực sự xứng đáng là một trong tứ danh họa hiện Việt Nam. Những tác phẩm của ông không những có giá trị về mặt nghệ thuật

mà còn là tài sản rất đáng giá trong kho tàng mỹ thuật Việt Nam.

Tổ đan mây – họa sĩ

Nguyễn Phan Chánh

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV trình chiếu cho HS quan sát Hình 1 – Hình 7 SGK tr. 57, 58.

- GV chia HS cả lớp thành 4 nhóm.

- GV yêu cầu các nhóm thực hiện nhiệm vụ: Nêu cảm nhận về cách thức xây dựng bố cục, điểm phù hợp (hoặc chưa phù hợp), hình dáng, tỉ lệ, khoảng cách giữa các nhân vật ở Hình 1 – Hình 7.

- GV hướng dẫn HS cả lớp đọc thông tin SGK tr.57, rút ra kết luận và trả lời câu hỏi: Trình bày những điều cần chú ý khi xây dựng tranh bố cục nhân vật.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng  thành viên trong nhóm, tìm hiểu về cách thức xây dựng bố cục, điểm phù hợp (hoặc chưa phù hợp), hình dáng, tỉ lệ, khoảng cách giữa các nhân vật ở Hình 1 – Hình 7; rút ra những điều cần chú ý khi xây dựng tranh bố cục nhân vật.

- GV quan sát việc tham gia hoạt động học tập trên lớp của HS:

+ Sự tham gia của mỗi thành viên trong nhóm.

+ Sự tích cực, đặt câu hỏi và trả lời của các thành viên trong nhóm.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 4 nhóm nêu cảm nhận về về cách thức xây dựng bố cục, điểm phù hợp (hoặc chưa phù hợp), hình dáng, tỉ lệ, khoảng cách giữa các nhân vật ở Hình 1 – Hình 7.

-- GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày những điều cần chú ý khi xây dựng tranh bố cục nhân vật.

- GV yêu cầu HSlắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung hoặc đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận về những điều cần chú ý khi xây dựng tranh bố cục nhân vật.

- GV mở rộng: Trong quá trình sáng tạo, có những tác phẩm họa sĩ dùng chính các yếu tố tạo hình trái ngược nguyên lí thông thường để đạt được ý tưởng và nội dung cần truyền tải. Đó chính là sự thú vị của nghệ thuật tạo hình, đòi hỏi họa sĩ phải tìm tòi, khám phá để tìm ra cái mới.

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Những điều cần chú ý khi xây dựng bố cục tranh nhân vật

- Nhân vật quá to hoặc quá nhỏ so với khuôn tranh:

+ Nhân vật to quá thường gây cảm giác chật chội trong khuôn tranh; + + Nhân vật nhỏ quá thì gây cảm giác trống trải, rời rạc, thiếu sự liên kết.

- Để mảng nhân vật chính nằm ở vị trí chính tâm hoặc lệch ra 4 góc tranh:

+ Bố cục này tạo cảm giác lệch và mắt cân đối.

+ Trong tạo hình, người ta quy ước tỉ lệ vàng là trọng tâm điểm nhìn thuận mắt nhất nằm ở vị trí 1⁄3 các chiều của bức tranh.

-  Nhân vật bị cắt hoặc sát các mép khuôn khô tranh: Cách sắp xếp này gây cảm giác hụt hãng, khó chịu, tức mắt, dễ bị phân tán và có xu hướng làm cho nhân vật bị bật ra khỏi tranh.

- Hình dáng, chỉ tiết, khoảng cách các nhân vật giống nhau:

+ Bố cục này gây cảm giác đơn điệu, không có điểm nhấn.

+ Hướng nhìn của các nhân vật cũng phải có chủ đích, tạo cảm giác các nhân vật có sự trao đổi thông tin.

- Một số yếu tố khác cần chú ý như: không nên để các đường thắng cắt nhau dồn tại một điểm, đường chéo chạy đúng vào góc tranh; tránh để các sự vật vô tình dàn thành hàng ngang hoặc theo hàng thẳng đứng tạo cảm giác đơn điệu, buồn tẻ,...