Sự khác nhau giữa hai thể văn tùy bút và truyện như sau:

• Tuỳ bút là thể văn dùng để ghi chép về những con nguời và sự việc cụ thể có thực. Trong một số tuỳ bút, tác giả có khi trực tiếp bộc lộ cảm xúc của mình, thể hiện thái độ, suy nghĩ, đánh giá của mình một cách kín đáo thông qua những chi tiết nghệ thuật nào đó. Tuỳ bút là sự ghi chép tuỳ hứng, có khi tản mạn, không theo một cốt truyện nào. Tuỳ bút Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh của Phạm Đình Hổ đều có những đặc điểm này.
• Truyện là thể văn phản ánh hiện thực đời sông qua sự sáng tạo, hư câu của nhà văn. Truyện thường phải có cốt truyện và nhân vật; cốt truyện được trình bày có mở đầu, diễn biến, kết thúc; nhân vật được xây dựng có đặc điểm ngoại hình, chi tiết miêu tả nội tâm, diễn biến tâm lí,… Tuỳ bút là sự ghi chép tuỳ hứng, có khi tản mạn, không theo một cốt truyện nào mà chủ yếu nhằm bộc lộ tình cảm, thái độ của tác giả. Lối ghi chép này giàu chất trữ tình hơn bút kí, kí sự.
• Còn ở thể loại truyện , hiện thực cuộc sống được phản ánh thông qua số phận nhân vật. Cốt truyện đươc triển khai, hệ thống nhân vật được khắc họa nhờ một hệ thống chi tiết nghệ thuật phong phú đa dạng.