Câu hỏi 1: Xác định mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu. Chỉ ra ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh "hoa hồng" và "gai", "hái bông" và "gai cào".

Lời giải:

- Mai Văn Phấn sử dụng hình ảnh "gai" và "hoa hồng" để tượng trưng cho những cảm xúc và sự đau khổ của con người. "Gai" đại diện cho những khó khăn, gian khổ trong cuộc sống, còn "hoa hồng" thì biểu tượng cho những điều tươi đẹp và ấm áp.

- Hình ảnh "hái bông, gai cào" biểu thị cho những cảm xúc khó khăn, đau đớn mà con người phải trải qua trong cuộc sống. Ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh này là sự đau đớn không chỉ xuất hiện khi ta đối mặt với "gai" mà còn khi ta cố gắng "hái bông" - tìm kiếm niềm vui và hạnh phúc trong cuộc sống.

Câu hỏi 2: Phân tích sự chuyển đổi của các hình ảnh trong bốn dòng thơ cuối.

Lời giải:
- Bốn dòng thơ cuối là một bức tranh mô tả sự chuyển đổi của các hình ảnh rất rõ nét.

- Các hình ảnh được đưa ra trong các câu thơ khác nhau, "sẹo - lên xanh biếc thế" và "gai - trong hồn đơm hoa", đều biểu thị sự đau thương, những vết thương tình cảm hoặc những trải nghiệm đau khổ. Tuy nhiên, trong bốn dòng thơ này, sự chuyển đổi của hình ảnh từ "sẹo" thành "hoa" được tạo ra bởi sự thể hiện của từ "xanh biếc" và "đơm".

Từ "xanh biếc" có thể thể hiện cho sự mọc trở lại của bình minh sau cơn bão tố, dấu hiệu của sự sống mới sau khi trải qua đau khổ. Trong khi đó, từ "đơm" có thể miêu tả cho sự nảy nở, sự khai hoa, khi mà những trải nghiệm đau khổ đã được chuyển hoá thành những trái ngọt ngào.

Vì vậy, sự chuyển đổi của hình ảnh từ "sẹo" thành "hoa" trong bốn dòng thơ này biểu thị cho sự khôi phục lại sau đau thương, sự phục hồi và sự sống lại sau cơn đau khổ.\

Câu hỏi 3: Sự trở lại của hình ảnh "hoa" ở cuối bài thơ có ý nghĩa gì?

Lời giải:

• Trong bài thơ "Gai" của Mai Văn Phấn, hình ảnh "hoa" ở cuối bài được sử dụng để tượng trưng cho sự hy vọng và sự sống lại sau cơn đau khổ và sự gai góc của cuộc sống. Việc sử dụng hình ảnh "hoa" như một biểu tượng cho những điều tốt đẹp, mong muốn của con người cũng rất phổ biến trong văn học và nó cho thấy rằng dù cuộc sống có khắc nghiệt và đau khổ đến đâu thì sự hy vọng và khát khao sống lại vẫn chiếm vị trí quan trọng trong con người.

Câu hỏi 4: Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về bản chất của quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ thành quả đạt được và cái giá phải trả có thể là gì? 

Lời giải:

Bản thân bài thơ "Gai" của Mai Văn Phấn đã gợi lên cho tôi cái nhìn sâu sắc về bản chất của quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ. Đây là một quá trình khó khăn, mất thời gian và đôi khi không được đánh giá đúng giá trị thực sự của nó. Trong bài thơ, gai được xem như là một biểu tượng cho những chướng ngại vật, khó khăn và thử thách mà một nghệ sĩ phải đối mặt khi muốn tạo ra một tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa.

Tuy nhiên, đối với người nghệ sĩ, những gai đó lại không phải là một điều đáng sợ mà là một thử thách, cơ hội để họ vươn lên và trở nên xuất sắc hơn. Cái giá phải trả của quá trình sáng tạo nghệ thuật có thể là mất thời gian, cố gắng, bỏ qua nhiều thứ khác để tập trung cho nghệ thuật, nhưng cũng có thể là chấp nhận những rủi ro, thất bại và những lời chỉ trích không được công nhận.

Như vậy, để thành công trong nghệ thuật, người nghệ sĩ cần có sự kiên trì, sự đam mê, trái tim can đảm để đối mặt với những khó khăn và những gai để trỗi dậy ngoài sự mong đợi. Nếu có thể đánh bại được những thử thách đó, họ sẽ tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa và trân quý.

Câu hỏi 4: Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về bản chất của quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ thành quả đạt được và cái giá phải trả có thể là gì? 

Lời giải:

Bản thân bài thơ "Gai" của Mai Văn Phấn đã gợi lên cho tôi cái nhìn sâu sắc về bản chất của quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ. Đây là một quá trình khó khăn, mất thời gian và đôi khi không được đánh giá đúng giá trị thực sự của nó. Trong bài thơ, gai được xem như là một biểu tượng cho những chướng ngại vật, khó khăn và thử thách mà một nghệ sĩ phải đối mặt khi muốn tạo ra một tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa.

Tuy nhiên, đối với người nghệ sĩ, những gai đó lại không phải là một điều đáng sợ mà là một thử thách, cơ hội để họ vươn lên và trở nên xuất sắc hơn. Cái giá phải trả của quá trình sáng tạo nghệ thuật có thể là mất thời gian, cố gắng, bỏ qua nhiều thứ khác để tập trung cho nghệ thuật, nhưng cũng có thể là chấp nhận những rủi ro, thất bại và những lời chỉ trích không được công nhận.

Như vậy, để thành công trong nghệ thuật, người nghệ sĩ cần có sự kiên trì, sự đam mê, trái tim can đảm để đối mặt với những khó khăn và những gai để trỗi dậy ngoài sự mong đợi. Nếu có thể đánh bại được những thử thách đó, họ sẽ tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa và trân quý.

PHẦN THAM KHẢO MỞ RỘNG 

Câu hỏi 1. Em hãy nêu giá trị nội dung, nghệ thuật của bài Gai

Lời giải:

- Giá trị nội dung:

Trong văn bản, tác giả đã nói đến sự hy vọng, sự sống lại sau cơn đau khổ và sự gai góc của cuộc sống. Qua việc sử dụng hình ảnh "hoa" như một biểu tượng cho những điều tốt đẹp, tác giả đã nói lên mong muốn của con người: dù cuộc sống có khắc nghiệt và đau khổ đến đâu thì sự hy vọng và khát khao sống lại vẫn chiếm vị trí quan trọng trong con người.

- Giá trị nghệ thuật:

Thể thơ tự do giúp nhà thơ thể hiện nội dung, chủ đề đa dạng, phong phú và linh hoạt.

Câu hỏi 2. Em hãy nêu nội dung chính của văn bản Gai.

Lời giải:

• Bài thơ nói đến sự hy vọng, sự sống lại sau cơn đau khổ và sự gai góc của cuộc sống. 

Câu hỏi 3. Nêu tác giả, tác phẩm, bố cục của văn bản Gai.

Lời giải:

1. Tác giả

Mai Văn Phấn sinh năm 1955 tại Kim Sơn, Ninh Bình, miền Bắc Việt Nam. Năm 1974, ông nhập ngũ, rồi xuất ngũ năm 1981 và theo học Ngôn ngữ học và Văn hóa Nga tại Trường Đại học Ngoại ngữ Hà Nội. Năm 1983, ông tiếp tục tu nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Maxim Gorky, Minsk (Thủ đô của Byelorussian SSR). 

Ở Việt Nam, Mai Văn Phấn đã xuất bản 16 cuốn thơ và một cuốn sách, phê bình - tiểu luận; 29 cuốn thơ xuất bản ở nước ngoài. Thơ của ông đã được dịch ra hơn 40 thứ tiếng; xuất hiện trong hơn 50 tuyển tập thơ và tạp chí quốc tế.

Mai Văn Phấn giành giải thưởng văn học Cikada 2017 của Thụy Điển. Giải Cikada được sáng lập năm 2004 và được trao cho các nhà thơ Đông Á, nơi "cảm quan thơ ca của họ chỉ ra tính bất khả xâm phạm của đời sống"

2. Tác phẩm

- Thể thơ: Tự do.

Câu hỏi 3. Nêu tác giả, tác phẩm, bố cục của văn bản Gai.

Lời giải:

• Tác giả

- Tạ Duy Anh (1959), tên khai sinh là Tạ Viết Đãng. 

- Quê: Hà Nội. 

- Truyện viết cho thiếu nhi của ông trong sáng, đậm chất thơ và giàu ý nghĩa nhân văn. Viết cho thiếu nhi chính là cách ông bày tỏ tình yêu với thế giới tuổi thơ thuần khiết.  

- Nhiều sáng tác cho thiếu nhi như: Các tập truyện Bản nhạc con đà điểu, Quả trứng vàng, Vó ngựa trở về, … 

- “Bức tranh của em gái tôi” là truyện ngắn đoạt giải Nhì trong cuộc thi viết “Tương lai vẫy gọi” của báo Thiến niên tiền phong. 

- Truyện được in trong tập “Bản nhạc con đà điểu”. 

• Phương thức biểu đạt: Tự sự
• Người kể chuyện: Ngôi thứ nhất (người anh xưng “tôi” kể lại câu chuyện) 
• Tóm tắt: 

Câu chuyện kể về hai anh em Kiều Phương (còn gọi là mèo) qua lời kể của người anh. Mèo là một cô bé hay nghịch ngợm nhưng lại có năng khiếu vẽ đặc biệt. Sau một thời gian theo dõi, nhất là khi nghe chú Tiến Lê khen tranh của em gái, người anh rơi vào trạng thái mặc cảm. Trạng thái tâm lý này khiến người anh thường gắt gỏng với Mèo mặc dù cô bé chẳng có tội tình gì. Nhưng thật bất ngờ, bức tranh đạt giải của Kiều Phương lại là bức tranh vẽ về người anh thân yêu của mình. Trước bức tranh, người anh nhận ra tấm lòng nhân hậu của em gái và hối hận vì đã có lúc mình đã đối xử không đúng với em.

* Bố cục: 

Gồm 2 phần: 

+ Phần 1 (từ đầu đến “phát huy tài năng”): Tài năng của em gái được phát hiện

+ Phần 2 (tiếp đó đến “anh cùng đi nhận giả”): Lòng ghen tị và mặc cảm của người anh

+ Phần 3 (còn lại): Người anh nhận ra sai lầm của mình và tấm lòng của em gái