MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Thành Tây Đô (Thanh Hoá) là toả thành kiến cố với kiến trúc độc đáo bằng đá có quy mô lớn ở Việt Nam được Hồ Quý Ly cho xây dựng vào cuối thế kỉ XIV. Đây cũng là một trong những cải cách nổi bật của ông nhằm tăng cường sức mạnh quân sự để chuẩn bị đối phó với cuộc xâm lược của nhà Minh. Ngoài ra, Hồ Quý Ly còn tiến hành cải cách trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, quân sự, văn hoá, giáo dục. Hãy chia sẻ những điều em biết về bối cảnh, nội dung chính và kết quả cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ

Lời giải: 

Trước tình trạng suy sụp của nhà Trần và cuộc khủng hoảng xã hội cuối thế kỉ XIV, Hồ Quý Ly đã thực hiện cuộc cải cách khá toàn diện để đưa nước ta thoát khỏi tình trạng khủng hoảng. Những cải cách của Hồ Quý Ly khá toàn diện, trên tất cả các lĩnh vực, bao gồm cả thời gian trước và sau khi nhà Hồ được thành lập.

• Chính trị: Thay thế dần võ quan cao cấp do quý tộc tôn thất nhà Trần nắm giữ bằng những người không phải họ Trần có tài năng và thân cận với mình.
• Kinh tế - tài chính: Phát hành tiền giấy thay tiền đồng. Ban hành chính sách hạn điền, quy định lại biểu thuế đinh, thuế ruộng.
• Xã hội: Ban hành chính sách hạn nô: hạn chế nô tì được nuôi của vương hầu, quý tộc, quan lại.
• Văn hóa - giáo dục: Cho dịch sách chữ Hán ra chữ Nôm. Sửa đổi chế độ thi cử, học tập. Bắt các nhà sư chưa đến 50 tuổi phải hoàn tục.
• Quân sự: Sản xuất vũ khí, chế tạo súng thần cơ, làm thuyền chiến mới.Bố trí phòng thủ nơi hiểm yếu, xây dựng một số thành kiên cố.

Tuy nhiên cải cách của nhà Hồ chưa triệt đề, không phù hợp với thực tế chưa giải quyết dược những yêu cầu bức thiết của cuộc sống của đông đảo nhân dân, không hợp với lòng dân. 

HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI

1. Bối cảnh lịch sử

a. Về kinh tế - xã hội

b. Về chính trị

Câu hỏi: Khai thác Tư liệu 1 và thông tin trong mục, trình bày bối cảnh lịch sử diễn ra cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Lời giải: 

Về kinh tế - xã hội: 

• Từ nửa sau thế kỉ XIV, nhà nước không còn quan tâm đến sản xuất nông nghiệp, không chăm lo tu sửa, bảo vệ đê điều, các công trình thuỷ lợi,... nên nhiều năm bị mất mùa, đói kém.
• Vương hầu, quý tộc, địa chủ nắm trong tay nhiều ruộng đất khiến ruộng đất của nông dân bị thu hẹp, đời sống bấp bênh, khổ cực. Nhiều nông dân phải bán ruộng đất, vợ, con cho các quý tộc, địa chủ giàu có và bị biến thành nô tì.

=> Mâu thuẫn giữa nông dân nghèo, nổ tì với giai cấp thống trị trở nên gay gắt. 

Về chính trị: 

• Nhà Trần suy yếu, không còn khả năng bảo về đất nước trước các cuộc chiến của giặc ngoại xâm. 
• Hồ Quý Ly buộc vua Trần nhường ngôi, lập ra triều Hồ (1400)

2. Nội dung cải cách

a. Về kinh tế, xã hội

b. Về quân sự

Câu hỏi: Khai thác các tư liệu 2, 3 và thông tin trong mục, trình bày nội dung cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Lời giải: 

Kinh tế -xã hội : 

• Phát hành tiền giấy thay tiền đồng.
• Ban hành chính sách hạn điền, quy định lại biểu thuế đinh, thuế ruộng.
• Ban hành chính sách hạn nô: hạn chế nô tì được nuôi của vương hầu, quý tộc, quan lại.

Văn hóa - giáo dục: 

• Về tư tưởng, đề cao Nho giáo trên cơ sở có phê phán, chọn lọc; từng bước đưa Nho giáo trở thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo trong đời sống chính trị và đời sống cung đình.
• Về tôn giáo, hạn chế sự phát triển thái quá của Phật giáo và Đạo giáo; bắt sư tăng chưa đến 50 tuổi phải hoàn tục, 50 tuổi trở lên phải trải qua kì sát hạch, nếu không đạt phải hoàn tục làm dân thường.
• Về chữ viết, đề cao và khuyến khích sử dụng chữ Nôm, biên soạn sách chữ Nôm giải thích về Kinh Thi để dạy hậu phi và cung nhân.
• Về giáo dục, chú trọng giáo dục, chủ trương mở rộng hệ thống trường học, bổ sung chức học quan ở các địa phương, ban cấp ruộng đất cho trường học.
• Về khoa cử, sửa đổi nội dung các khoa thi, quy định chặt chẽ phương thức thi, bổ sung nội dung thi viết và làm tính, định lệ thi Hương và thi Hội theo định kì.

Quân sự: 

• Làm lại sổ đinh để tăng cường quân số.
• Sản xuất vũ khí, chế tạo súng thần cơ, làm thuyền chiến mới.
• Bố trí phòng thủ nơi hiểm yếu, xây dựng một số thành kiên cố.

3. Kết quả và ý nghĩa

Câu hỏi: Trình bày kết quả và ý nghĩa cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Lời giải: 

Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ có nhiều điểm tiến bộ, đã đưa đất nước thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, củng cố quyền lực của chính quyền trung ương. Tuy nhiên, những cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ vẫn còn chưa triệt để và kết quả trong thực tế còn hạn chế.

• Làm suy yếu thế lực của tầng lớp quý tộc, tôn thất triều Trấn, củng cố quyền lực của Nhà nước quân chủ trung ương tập quyền.
• Những cải cách trên lĩnh vực văn hoá, giáo dục của Hồ Quý Ly và triều Hồ thể hiện tư tưởng tiến bộ nhằm xây dựng một nền văn hoá, giáo dục mang bản sắc dân tộc.

Cuộc cải cách có ý nghĩa trong việc bước đầu ổn định tinh hình xã hội, củng cố tiềm lực của đất nước để chuẩn bị đối phó với giặc ngoại xâm.

LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Hoàn thành bảng thống kê (theo gợi ý dưới đây) về các nội dung chủ yếu trong cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Lời giải: 

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Có nhận định cho rằng: “Hồ Quý Ly là một nhà cải cách lớn, kiên quyết và táo bạo". Em đồng ý với nhận định đó không? Vì sao? Sưu tầm thêm tư liệu từ sách, báo và internet để tim dẫn chứng chứng minh cho ý kiến của em.

Lời giải: 

Em đồng ý với nhận định "Hồ Quý Ly là một nhà cải cách lớn, kiên quyết và táo bạo". Thông qua những chính sách cải cách ông đưa ra sau khi lên ngôi vua có thể thấy, ông là người có nhiều năng lực về chính trị, kinh tế, văn hóa. Trong bài viết "Những cải cách của Hồ Quý Ly cuối thế kỷ XIV - đầu thế kỷ XV" của trang Bảo tàng lịch sử Việt Nam có viết: "Trong khoảng 35 năm nắm quyền chính ở triều Trần và triều Hồ, ông đã tiến hành một loạt các biện pháp cải cách về nhiều mặt, thay đổi chính sách cũ, đề ra chính sách mới. Những biện pháp đó nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội Đại Việt, thủ tiêu những yếu tố cát cứ của quý tộc nhà Trần, xây dựng một nhà nước quân chủ chuyên chế tập trung vững mạnh. Những cải cách của ông tương đối toàn diện và có hệ thống nhất, bao gồm nhiều lĩnh vực từ chính trị, quốc phòng đến kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục." Những chính sách cải cách của ông thể hiện ông rất quan tâm đến tình hình đất nước, mong muốn đưa nước ta thoát khỏi tình trạng khủng hoảng. Ông có tầm nhìn, năng lực và quyết đoán. Chính sách cải cách thu được những thành tựu nhất định xong vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập.