MỞ ĐẦU

    Trong xu thế toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế hiện nay, cần cù, sáng tạo trong lao động là yếu tố làm tăng năng suất, năng lực cạnh tranh, thúc đẩy sự phát triển. Nếu không lao động cần cù, sáng tạo, mỗi người và xã hội sẽ bị chậm bước tiến so với yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của thời đại.

Em hãy tìm những câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ nói về sự cần cù, sáng tạo trong lao động.

Bài giải

Có chí thì nên​

Hữu chí cánh thành​

Có chí làm quan, có có gan làm giàu.​

Người có chí thì nên, nhà có nền thì vững.​

Mưu cao chẳng bằng chí dày.​

Thua keo này bày keo khác.

KHÁM PHÁ

1. Khái niệm và biểu hiện của cần cù, sáng tạo trong lao động.

Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1

TRẦN ĐẠI NGHĨA – NHÀ CHẾ TẠO VŨ KHÍ TÀI NĂNG (1913 – 1997)

    Thiếu tướng Giáo sư Viện sĩ Trần Đại Nghĩa, chính tên là Phạm Quang Lễ, sinh ra ở tỉnh Vĩnh Long. Sau khi tốt nghiệp Trung học ở Sài Gòn, năm 1935 ông tiếp tục học các Trường Đại học Kĩ thuật điện, Viện Nghiên cứu máy bay và Đại học Xoóc-bon. Sau đó, ông làm việc ở công trường cầu cống, xưởng chế tạo máy bay vũ khí quân giới,... Năm 1942, ông sang Đức làm việc trong xưởng chế tạo máy bay và Viện Nghiên cứu vũ khí.

Súng không giật (SKZ)

    Năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh sang Pháp, ông đã về nước cùng với Người, được giao chức Cục trưởng Cục Quân giới. Trong kháng chiến chống Pháp, ông đã sáng chế được các vũ khí súng không giật (SKZ), súng ba dỗ ca,... góp phần quan trọng về quân khi để giết giặc,.... Trong hoàn cảnh khắc nghiệt của chiến tranh và tỉnh trạng lạc hậu về mọi mặt, ông đã tận dụng các phương tiện hiện có để góp phần quan trọng cho sự nghiệp giữ nước và dựng nước. Năm 1948, ông được phong hàm Thiếu tướng, năm 1952, được tuyên dương Anh hùng lao động. Trong dịp này Bác Hồ đã khen ngợi: Kĩ sư Nghĩa rất giỏi khoa học máy, nhưng khi thực hành thì không “máy móc”.

(Theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam - NXB Giáo dục, 2003, 347)

     Thông tin 2. 

Mùa hè năm 1911, Bác đặt chân lên đất Pháp. Tiếng Pháp là một "trở ngại” trong bước đầu đi tìm đường cứu nước, cứu dân của Bác. Bác hiểu ngay rằng mình phải giao thiệp bằng tiếng Pháp để làm ăn sinh sống, để học tập và hoạt động cách mạng. Nhờ động cơ học tập đúng đắn và mạnh mẽ đó nên Bác đã nhanh chóng tìm ra được nhiều cách học thông minh, sáng tạo. Ngay trên chuyển tàu sang Pháp, Bác đã tranh thủ lúc rảnh rỗi để học đọc và viết tiếng Pháp với hai người lính trẻ được giải ngũ trở về Pháp. Họ cho Bác mượn những quyển sách nho nhỏ bằng tiếng Pháp. Khi đến thành phố La Ha-vo-ro, Bác học tiếng với cô Sen. Tóm lại, những người xung quanh dạy Bác học. Muốn biết một vật nào đó tiếng Pháp gọi là gì, Bắc chỉ vật ấy rồi hỏi, xong viết vào mảnh giấy, dán vào chỗ hay để ý nhất, để vừa làm việc vừa học được. Có khi viết chữ vào cánh tay. Tối đi làm về, Bác rửa tay rồi lại viết các chữ khác. Học được chữ nào, Bác ghép câu dùng ngay. [...]

     Bác làm quen với chủ bút tờ báo "Đời sống thợ thuyền". Bác ngỏ ý muốn viết bài nhưng ngại vì tiếng Pháp còn kém. Chủ bút bảo: “Điều đó không ngại, có thế nào anh viết thế ấy. Tôi sẽ chữa bài cho anh trước khi đưa in. Anh không cần viết dài, năm sáu dòng cũng được”. Viết xong bài, Bác chép thành hai bản, một bản giữ lại. Lần sung sướng nhất trong đời viết văn, làm báo của Bác là bài đầu tiên được đăng trên tờ "Đời sống thợ thuyền”. Năm ấy là năm 1917. Bác đã so lại xem đúng sai chỗ nào, toà báo sửa cho như thế nào. Sau này, khi thấy đã bớt sai, ông chủ bút lại bảo: "Bây giờ anh viết dài một tỉ, viết độ bảy tám dòng". Rồi cứ thế, Bác viết được cả một cột báo, có khi dài hơn. Lúc ấy, người chủ bút (là bạn thân của Bác) lại bảo viết ngắn lại. Rút ngắn cũng khó như kéo dài. Nhờ kiên trì rèn luyện nên Bác đã thành công.

(Theo Kể chuyện Bác Hồ, Tập 2, NXB giáo dục Việt Nam, H, 2014, tr 221-222)

Câu hỏi:

a) Em hãy cho biết sự cần cù, sáng tạo trong lao động được thể hiện như thế nào trong từng thông tin trên.

b) Em hãy kể thêm những biểu hiện khác của sự cần cù, sáng tạo trong lao động.

Bài giải

a)  Sự cần cù, sáng tạo trong lao động được thể hiện trong:

Thông tin 1: luôn chủ động suy nghĩ để cải tiến, đổi mới, chế tạo máy bay, vũ khí quân giới.

Thông tin 2: là sự chăm chỉ một cách thường xuyên, không ngại khó khăn, gian khổ; tích cực trau dồi bản thân ngày một tốt đẹp và hoàn thiện hơn.

b) Những biểu hiện khác của sự cần cù, sáng tạo trong lao động: 

• Luôn tìm tòi suy nghĩ, cải tiến;
• Phát hiện cái mới, hiện đại các quy trình trong lao động;
• Tiết kiệm (thời gian, vật liệu...) tạo năng suất cao, chất lượng hiệu quả.

2. Ý nghĩa của cần cù, sáng tạo trong lao động

Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

ĐẶNG VĂN NGỮ – NHÀ KHOA HỌC LỚN

Bác sĩ, giáo sư, nhà nghiên cứu Kí sinh trùng học Đặng Văn Ngữ sinh năm 1910 tại Huế (Thừa Thiên – Huế), mất năm 1967 tại chiến trường khu V. Trước Cách mạng tháng Tám, khi đang học ở Đại học Y khoa Hà Nội, ông được cử sang Nhật nghiên cứu thêm ở Viện Vi trùng – Kí sinh trùng tại thủ đô Tô-ky-ô.

Năm 1949, theo tiếng gọi của Tổ quốc và Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông về nước tham gia kháng chiến. Trong phòng thí nghiệm đơn sơ bằng tre, nứa, lá giữa núi rừng Việt Bắc (Chiêm Hoá, Tuyên Quang), ông đã nghiên cứu và sản xuất thành công thuốc kháng sinh, nước lọc pê-ni-xi-lin chế từ giống nấm ông đem từ Nhật về, phục vụ kịp thời cho thương, bệnh binh trên các chiến trường, nhất là trong chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ.

Lúc bấy giờ, do hoàn cảnh hết sức thiếu thốn, "cơm không đủ no, áo không đủ mặc"

nên bệnh tật có điều kiện phát sinh. Mặt khác, trong chiến đấu, bộ đội ta bị thương vong không ít. Vì vậy, thuốc men dành cho điều trị, đặc biệt là các loại thuốc kháng sinh hết sức cần thiết nhưng cũng đặc biệt khan hiếm. Trong bối cảnh đó, việc sản xuất được "nước lọc pê-ni-xi-lin” của ông có ý nghĩa đặc biệt lớn. Chính những liều thuốc pê-ni-xi-lin này của ông sau đó đã có mặt khắp các chiến trường giúp làm lành vết thương của chiến sĩ và đồng bảo ta, góp phần đắc lực cho công cuộc kháng chiến chống Pháp đi đến thắng lợi.

 (Theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam – NXB Giáo dục, 2005, in 356, 357)

a) Em hãy cho biết những việc làm nào của Giáo sư Đặng Văn Ngữ thể hiện sự cần cù, sáng tạo. Những việc làm đó mang lại kết quả gì?

b) Theo em, cần cù, sáng tạo trong lao động có ý nghĩa như thế nào?

Bài giải

a) Những việc làm nào của Giáo sư Đặng Văn Ngữ thể hiện sự cần cù, sáng tạo:

Năm 1949, theo tiếng gọi của Tổ quốc và Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông về tham gia kháng chiến.

Trong phòng thí nghiệm đơn sơ bằng tre, nứa, lá giữa núi rừng Việt Bắc, ông đã nghiên cứu và sản xuất thành công kháng sinh, nước lọc pê-ni-xi-lin chế từ giống nấm ông đem từ Nhật về, phục vụ kịp thời cho thương, bệnh binh trên các chiến trường, nhất là trong chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ.

b) Cần cù, sáng tạo trong lao động giúp con người hoàn thiện và phát triển phẩm chất, năng lực để nâng cao hiệu quả lao động, góp phần xây dựng quê hương, đất nước, và được mọi người yêu quý, tôn trọng.

3. Thực hiện lao động cần cù, sáng tạo.

Em hãy đọc các trường hợp dưới đây và trả lời câu hỏi

      Trường hợp 1. An có thành tích học tập tốt. Khi giải quyết những bài tập, những vấn đề giáo viên đặt ra, An luôn đặt câu hỏi “tại sao?”, “làm thế nào?” và trao đổi cùng thầy cô, bạn bè hoặc tìm thêm thông tin từ sách, báo, tạp chí, Internet,... để tìm cách giải quyết.

      Trường hợp 2. Cuối tuần, thấy bố dọn dẹp, sắp xếp các chậu cây cảnh, Minh liền lấy mấy chai nhựa không dùng nữa trong bếp để làm những chậu hoa nhỏ, xinh xắn trang trí trong sân vườn.

Câu hỏi

a) Theo em, bạn An đã thể hiện sự cần cù, sáng tạo trong học tập như thể nào?

b) Em hãy cho biết, bạn Minh đã thể hiện sự sáng tạo trong lao động như thế nào. Hãy kể thêm những cách sáng tạo trong lao động khác mà em biết.

Bài giải

a) Bạn An đã thể hiện sự cần cù, sáng tạo trong học tập bằng việc chủ động trong học tập.

b) Bạn Minh đã thể hiện sự sáng tạo trong lao động bằng việc tái chế chai nhựa không sử dụng thành những chậu hoa.

LUYỆN TẬP

Bài tập 1: Trong những việc làm dưới đây, việc làm nào thể hiện sự cần cù, sáng tạo trong học tập, lao động? Vì sao?

A. Làm đề cương ôn tập các môn học bằng sơ đồ tư duy.

B. Vẽ tự do trên tường đường phố.

C. Lập bảng kế hoạch thực hiện việc nhà trong một tháng.

D. Học tiếng Anh qua các bài hát.

E. Trao đổi kinh nghiệm học tập với các bạn trong lớp.

G. Tìm nhiều cách khác nhau để giải quyết một vấn đề giáo viên đưa ra.

H. Sử dụng túi vải thay túi ni-lông khi đi mua hàng.

Bài giải

Những việc làm thể hiện sự cần cù, sáng tạo trong học tập, lao động:

A. Làm đề cương ôn tập các môn học bằng sơ đồ tư duy. 

C. Lập bảng kế hoạch thực hiện việc nhà trong một tháng. 

D. Học tiếng Anh qua các bài hát.

E. Trao đổi kinh nghiệm học tập với các bạn trong lớp.

G. Tìm nhiều cách khác nhau để giải quyết một vấn đề giáo viên đưa ra.

H. Sử dụng túi vải thay túi ni-lông khi đi mua hàng.

Bài tập 2: Trong giờ làm việc nhóm, bạn A nói riêng với bạn B: “Nhóm mình có bạn H học giỏi nên chúng mình không cần suy nghĩ hay làm gì đâu, vì đã có bạn H làm hết rồi".

a) Theo em, lời nói của bạn A như vậy có đúng không? Vì sao?

b) Nếu em là bạn B, em sẽ nói gì với A?

Bài giải

a) Lời của bạn A như vậy là không đúng. Bởi vì lời nói ấy thể hiện sự thiếu tự giác, thiếu trách nhiệm trong công việc chung của nhóm, ỉ lại vào bạn H quá nhiều, thiếu đi sự cần cù, sáng tạo trong học tập.

b) Nếu là bạn B, em sẽ giải thích cho A hiểu về vai trò và trách nhiệm của mỗi người trong công việc chung. Nếu A vẫn không nghe, em sẽ nêu ý kiến với trưởng nhóm đánh giá đúng sự đóng góp của các thành viên và cho điểm.

Bài tập 3: Thấy khách đến cửa hàng bánh của mình ngày càng giảm, anh T đã nghĩ ra nhiều cách để thu hút khách như: bổ sung thêm nhiều vị mới, thiết kế lại nhãn dán, giảm giá, tích điểm đổi quà,...

Em nhận xét thế nào về việc làm của anh T? Hãy kể thêm những việc làm thể hiện sự sáng tạo trong lao động mà em biết.

Bài giải

Việc làm của anh T cực kì sáng tạo và thông minh, anh T làm như vậy sẽ thu hút được rất nhiều khách hàng bởi những chương trình mới anh mang đến. 

Những việc làm thể hiện sự sáng tạo trong lao động: 

• Tận dụng kỹ năng làm việc nhanh và hiệu quả
• Sáng tạo các giải pháp phù hợp với nhu cầu của công việc
• Đề xuất các ý tưởng để giải quyết vấn đề
• Đưa ra các cải tiến để cải thiện thời gian và chi phí
• Tạo ra các giải pháp hoàn thiện
• Sử dụng các công nghệ, phương pháp và các công cụ mới để tối ưu hóa quy trình
• Đề xuất các cách để tối ưu hóa các thủ tục
• Thiết kế các giải pháp để giải quyết các vấn đề phức tạp

Bài tập 4: Ca dao Việt Nam có câu:

“Đời người có một gang tay

Ai hay ngủ ngày còn được nửa gang”.

Em hãy cùng bạn thảo luận và chia sẻ về ý nghĩa của câu ca dao trên.

Bài giải

Đời người ngắn tựa gang tay: đời người là hữu hạn và rất ngắn ngủi tựa hồ chỉ dài bằng một gang tay => biện pháp so sánh Ai hay ngủ ngày còn lại nửa gang: Những người lười biếng, không biết quý trong thời gian thì sẽ lãng phí cuộc đời mình => câu tục ngữ nói về sự hữu hạn của đời người.Từ đó khuyên chúng ta nên biết quý trọng thời gian.

VẬN DỤNG

Bài tập 1: Em hãy sưu tầm những bài báo, hình ảnh, tư liệu về những tấm gương cần cù, sáng tạo trong lao động để xây dựng thành tập san trưng bày tại lớp.

Bài giải

Câu chuyện về tấm gương cần cù, sáng tạo trong lao động - Tiến sĩ Phạm Xuân Cường

Suốt 18 năm phấn đấu không ngừng tại Trường Cao đẳng Sư phạm Điện Biên, Tiến sĩ Phạm Xuân Cường đã có những đóng góp to lớn trong công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Với sự chăm chỉ học tập và sáng tạo trong phương pháp giảng dạy, thầy đã đạt được nhiều thành tích đáng kể như Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ năm 2017, 2 Bằng Lao động sáng tạo từ Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam vào các năm 2012 và 2018, và nhiều giải thưởng khác từ BCH trung ương Đoàn, UBND tỉnh, tỉnh Đoàn, Sở GD&ĐT.

Năm 2022, Tiến sĩ Phạm Xuân Cường được vinh danh bởi Thủ tướng Chính phủ với danh hiệu Chiến sĩ thi đua toàn quốc. Thầy đã không ngừng phấn đấu học tập, đổi mới phương pháp dạy học, cống hiến trong công tác nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. 

Với những thành công đã đạt được, thầy từng tâm sự: “Mỗi cá nhân đều có một nhiệm vụ, trong môi trường sư phạm cá nhân tôi vinh dự khi thực hiện tốt nhiệm vụ của mình về công tác quản lý, chuyên môn và nghiên cứu khoa học. Niềm đam mê khoa học đã giúp tôi đi qua mọi khó khăn, giúp tôi càng thêm yêu quê hương, đất nước. Tin tưởng rằng những nghiên cứu khoa học và kết quả tiếp theo sẽ được nhanh chóng đi vào thực tiễn, cùng nhà trường đóng góp trí tuệ, công sức góp phần xây dựng tỉnh Điện Biên ngày càng phát triển”.

Bài tập 2: Em hãy chia sẻ một việc làm thể hiện sự cần cù, sáng tạo trong lao động của em với bạn bè, thầy cô trong lớp.

Bài giải

• Chăm chỉ làm bài tập về nhà và học bài trước khi đến lớp;
• Khi gặp bài khó sẽ không nản mà tìm cách làm bài;
• Giúp đỡ bố mẹ công việc nhà;
• Công việc nhóm hoặc lớp thì luôn chủ động làm;
• Không nhờ vả người khác quá mức;
• Luôn đi học đúng giờ.