[toc:ul]

Phần 1. Các câu hỏi trong bài học

Câu 1 : Tìm đại ý và bố cục đoạn trích.

Câu 2 : Qua đoạn trích tác phẩm, em cảm nhận hình ảnh người anh hùng dân tộc Quang Trung - Nguyễn Huệ như thế nào? Theo em, nguồn cảm hứng nào đã chi phối ngòi bút tác giả khi tạo dựng hình ảnh người anh hùng dân tộc này?

Câu 3 : Sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống phản nước, hại dân đã được miêu tả như thế nào? Em có nhận xét gì về lối văn trần thuật ở đây?

Câu 4 : Nêu nhận xét về nghệ thuật trần thuật của đoạn trích này.

Bài tập 1- Tham khảo : Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật văn bản Hoàng Lê nhất thống chí.

Bài tập 2 - Tham khảo : Sự khác biệt của tác giả khi miêu tả hai cuộc tháo chạy (một của quân tướng nhà Thanh và một của vua tôi Lê Chiêu Thống)? Giải thích vì sao có sự khác biệt đó?

Phần 2. Soạn siêu ngắn bài Hoàng Lê nhất thống chí

Câu 1:

Đại ý của bài văn : Hình ảnh người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ qua chiến công đại phá thần tốc quân Thanh, sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống.

Bố cục :

• Phần 1 (từ đầu ... năm Mậu Thân (1788)) : Nhận tin cấp báo quân Thanh tiến đánh Thăng Long, Nguyễn Huệ lên ngôi vua, cầm quân ra Bắc.
• Phần 2 (tiếp ... rồi kéo vào thành) : Cuộc hành quân thần tốc và những chiến thắng vẻ vang của nghĩa quân Tây Sơn.
• Phần 3 (còn lại) : Thảm họa của lũ cướp nước và bè lũ bán nước.

Câu 2:

Hình ảnh Quang Trung – Nguyễn Huệ :

• Mạnh mẽ, quyết đoán , có kiến thức, am hiểu lịch sử, bình dị, gần gũi
• Có tài năng quân sự
• Có tầm nhìn xa trông rộng
• Thấu tình đạt lí

Nguồn cảm hứng chi phối : đứng về phía chính nghĩa,  tư tưởng trung quân của Nho giáo trong tác giả với nhà Lê. Cùng đó là sức mạnh của phong trào Tây Sơn và người anh hùng áo vải bên cạnh vua quan nhà Lê hèn hạ.

Câu 3: Số phận thảm bại của nhà Thanh và vua tôi Lê Chiêu Thống :

Quân tướng nhà Thanh :

• Sầm Nghi Đống thắt cổ chết, Tôn Sĩ Nghị “sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc áo giáp chuồn trước qua cầu phao”.
• Binh lính thây tan tác chạy tranh nhau sang sông, rơi xuống nước làm sông tắc nghẽn.

Vua tôi nhà Lê : trở thành kẻ phản quốc “cõng rắn cắn gà nhà” ; cướp thuyền của dân bỏ chạy, mấy ngày không ăn mệt lử, cuống quýt, than thở, oán giận, chảy nước mắt.

Câu 4:

Nghệ thuật trần thuật của đoạn trích : không ghi chép sự kiện một cách quá gấp gáp qua từng mốc thời gian, còn miêu tả cụ thể hành động, lời nói. Miêu tả được thế đối lập giữa hai đội quân : xộc xệch, nhát gan vua tôi nhà Lê với xông xáo, dũng mãnh, có tổ chức của nghiã quân Tây Sơn.

Bài tập 1- Tham khảo :

Tuy cùng miêu tả cuộc tháo chạy, các chi tiết đều là tả thực nhưng âm hưởng khác nhau:

• Cuộc tháo chạy của quân tướng nhà Thanh có nhịp điệu nhanh, mạnh, hối hả hàm chứa tâm trạng hả hê, sung sướng trước sự thảm bại của lũ cướp nước.
• Cuộc tháo chạy của vua tôi Lê Chiêu Thống có nhịp điệu chậm rãi hơn mang âm hưởng có phần ngậm ngùi, chua xót.

Có sự khác biệt trên là do các tác giả là những cựu thần của nhà Lê, trước sự sụp đổ của một vương triều mình từng phụng thờ nay đã sụp đổ, dù biết tương lai sẽ có kết cục sụp đổ nhưng cũng không tránh khỏi sự mủi lòng, thương cảm.

Phần 3. Soạn chi tiết bài Hoàng Lê nhất thống chí

Câu 1:

Bố cục :

• Phần 1 (từ đầu ... năm Mậu Thân (1788)) : Nhận tin cấp báo quân Thanh tiến đánh Thăng Long, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi vua thuận theo ý dân , cầm quân ra Bắc.
• Phần 2 (tiếp ... rồi kéo vào thành) : Cuộc hành quân thần tốc và những chiến thắng vẻ vang của nghĩa quân Tây Sơn trước quân nhà Thanh.
• Phần 3 (còn lại) : Thảm họa của lũ cướp nước và bè lũ bán nước.

Đại ý của bài văn : Khắc họa hình ảnh người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ qua chiến công đại phá thần tốc quân Thanh, sự thảm bại của bọn cướp nước quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của lũ bán nước vua tôi Lê Chiêu Thống.

Câu 2:

• Tài dụng binh chiêu quân: cuộc hành quân thần tốc do vua Quang Trung chỉ huy đến nay vẫn còn làm chúng ta kinh ngạc. Ngày 25/12 bắt đầu xuất phát ở Phú Xuân (Huế) ngày 29 đã đến Nghệ An, vượt qua khoảng 340 km núi đèo. Tại đây vừa tuyển quân, tổ chức đội ngũ, vừa duyệt binh lớn, chỉ trong một ngày. Hôm sau tiến ra Tam Điệp (150 km). Vậy mà đến 30 tháng Chạp đã lập tức lên đường tiến quân ra Thăng Long. Mà tất cả đều là đi bộ. Hành quân xa như vậy, nhưng cờ nào đội ấy vẫn chỉnh tề, cũng do tài tổ chức của người cầm quân.
•  Ông có tài năng quân sự, điều binh khiển tướng tài tình: Sáng suốt nhận định tình hình, quyết định tiến quân ra Bắc tiêu diệt giặc; lời lẽ sắc bén, kích thích được tinh thần tự tôn dân tộc của tướng sĩ, có tư tưởng nhân đạo,...; lên kế hoạch đánh giặc, sử dụng chiến lược, chiến thuật hợp lí, độc đáo (cách hành quân thần tốc, cách chống lại súng của giặc, chiến thuật nghi binh,...).
• Hành động mạnh mẽ và quyết đoán: Nhận được tin báo quân Thanh chiếm đóng Thăng Long, liền họp các tướng sĩ, đích thân cầm quân đi ngay; lên ngôi hoàng đế, đốc suất đại binh ra Bắc dẹp giặc; gặp Nguyễn Thiếp để hỏi cơ mưu; tuyển mộ quân lính ở Nghệ An, duyệt binh, phủ dụ quân sĩ; biết dùng người, đối đãi công bằng.
• Có tầm nhìn xa trông rộng : hiểu rõ bản chất Sở, Lân và kế lui quân của Ngô Thì Nhậm, định sẵn mưu lược, tính kế lâu dài.
• Thấu tình đạt lí : tha tội cho tướng Lân, Sở dù họ thua trận, đánh giặc vì đại nghĩa.

Tác giả Ngô gia văn phái vốn trung thành với nhà Lê mà vẫn viết về vua Quang Trung đầy tinh thần ngợi ca như vậy là vì họ đứng trên tinh thần dân tộc mà phản ánh. Họ nhìn ra được sự thối nat của triêù đại mà họ từng thờ phụng, qua cuộc sống ăn chơi sa đọa của bề vua tôi mà không màng đến sự an nguy của đất nước. Tất cả qua đó đã hiện lên rõ nét hình ảnh người anh hùng vừa có trí tuệ sáng suốt, nhạy bén có tài dùng binh như thần, là một người đóng góp công lao vô cùng to lớn cho đất nước. Người anh hùng đó đã làm cho người người khâm phục. Tác phẩm cũng phản ánh đúng hiện thực lịch sử chú không né tránh hay bỏ qua những thất bại của những nghĩa quân.

Câu 3: Sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống phản nước, hại dân đã được miêu tả: 

• Quân tướng nhà Thanh lúc ra đi thì “binh hùng tướng mạnh”. Số quân Thanh đông hơn rất nhiều so với quân Tây Sơn (hai mươi vạn), vậy mà chưa đánh trận đã tan tác, hỗn loạn, nhục nhã trở về nước trước sức mạnh như vũ bão của quân Tây Sơn. Dưới sự chỉ huy tài tình, quyết đoán của vua Quang Trung, chúng đã không còn hồn vía nào để nghĩ đến chuyện chông trả. Quân Thanh ở trong đồn Hà Hồi “ai nấy rụng rời sợ hãi, liền xin ra hàng”; quân Thanh ở đồn Ngọc Hồi thì “bỏ chạy tán loạn, giày xéo lên nhau mà chết”, quân sĩ “đều hoảng hồn, tan tác bỏ chạy, tranh nhau qua cầu sang sông, xô đẩy nhau rơi xuống mà chết rất nhiều. Lát sau cầu lại bị đứt, quân lính đều rơi xuống nước, đến nỗi nước sông Nhị Hà vì thế mà tắc nghẽn không chảy được nữa ”,...
• Hình ảnh tướng Tôn Sĩ Nghị bất tài, hèn nhát nhưng lại kiêu căng tự mãn, trễ nải quân cơ: “chỉ chăm chú vào việc yến tiệc vui mừng, không hề lo chi đến việc bất trắc”; khi quân Tây Sơn đánh đến thì “sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc áo giáp, dẫn bọn lính kị mã của minh chuồn trước qua cầu phao, rồi nhăm hướng bắc mà chạy”, sầm Nghi Đống thì thắt cổ chết,...
•  Vua tôi Lê Chiêu Thống:
• Vì lòng ích kỷ, vì vị thế nhà Lê mà trở thành những kẻ phản quốc, cõng rắn cắn gà nhà, đi ngược lại quyền lợi của dân tộc;
•  Đớn hèn, nhục nhã trước quân Thanh: bắt tay cầu cứu quân nhà Thanh.
• Tháo chạy thục mạng, cướp cả thuyền của dân mà qua sông, khi đuổi kịp Tôn Sĩ Nghị thì “nhìn nhau than thở, oán giận chảy nước mắt”, rồi chấp nhận phận vong quốc, sau này phải cạo đầu tết tóc như người Mãn Thanh…

Đoạn văn miêu tả chân thực tình cảnh khốn quẫn, bi thảm của vua Lê Chiêu Thống. Nhưng qua đó cũng chan chứa bao tình cảm, cảm xúc của tác giả đau xót, ngậm ngùi cho đaáng vua quan mà một thời họ đã dốc sức cống hiến, cho một bi kịch của dân tộc.

Câu 4:

Nghệ thuật trần thuật của đoạn trích này thể hiện như sau: không ghi chép sự kiện một cách gấp gáp qua từng mốc thời gian, còn miêu tả cụ thể hành động, lời nói. Miêu tả được thế đối lập giữa hai đội quân : xộc xệch, nhát gan với xông xáo, dũng mãnh, có tổ chức.

• Cảnh tháo chạy của quân tướng nhà Thanh được miêu tả dưới cái nhìn hả hê, mãn nguyện của người thắng trận trước sự thất bại thảm hại của kẻ thù cướp nước: âm hưởng nhanh, gợi tả sự tán loạn, tan tác…
• Cảnh bỏ chạy của vua tôi Lê Chiêu Thống được miêu tả dài hơn, âm hưởng chậm hơn, toát lên vẻ chua xót, ngậm ngùi.

Việc tác giả ở đây thuật lại một cách rất chân thực sâu sắc cho người đọc thấy được như mình đang chứng kiến tất thảy mọi việc, đang ở trong cuộc chiến đó, trong niêm vui chiến thắng và cũng cho thấy được nỗi căm phẫn khi đất nước rơi vào tay những kẻ bất đức. Cách thuật lại một cách rất thật như vậy cho thấy ngòi bút của tác giả không né tránh những điều đau thương hay thất bại của quân dân mà nhìn thẳng vào đó để biết được thực tế và có cách đối diện với thực tế đó. Đó cũng là tình cảm chân thực của tác giả thể hiện qua từng câu văn.

Bài tập 1- Tham khảo :

Tuy cùng miêu tả cuộc tháo chạy, các chi tiết đều là tả thực nhưng âm hưởng khác nhau:

• Cuộc tháo chạy của quân tướng nhà Thanh có nhịp điệu nhanh, mạnh, hối hả hàm chứa tâm trạng hả hê, sung sướng trước sự thảm bại của lũ cướp nước.
• Cuộc tháo chạy của vua tôi Lê Chiêu Thống có nhịp điệu chậm rãi hơn mang âm hưởng có phần ngậm ngùi, chua xót.

Có sự khác biệt trên là do các tác giả là những cựu thần của nhà Lê, trước sự sụp đổ của một vương triều mình từng phụng thờ nay đã sụp đổ, dù biết tương lai sẽ có kết cục sụp đổ nhưng cũng không tránh khỏi sự mủi lòng, thương cảm.