1. Chất tinh khiết

1. Em có nhận xét gì về số lượng các chất có trong nước cất, bình khí oxygen y tế, sản phẩm đường tinh luyện và muối tinh. Các chất đó ở thể nào?

• Đường có vị ngọt, muối ăn có vị mặn, nước sôi ở 100 độ C và khí oxygen hóa lỏng ở -183 độ C. Theo em, nếu lẫn tạp chất khác thì những tính chất trên có thay đổi không?

• Chỉ có duy nhất một chất có trong nước cất, bình khí oxygen y tế, sản phẩm đường tinh luyện và muối tinh. 

Các thể của chất: 

• Trong nước cất: lỏng

• Trong bình khí oxygen y tế: khí

• Trong sản phẩm đường tinh luyện và muối tinh: rắn

• Nếu lẫn tạp chất khác thì tính chất trên đó sẽ bị thay đổi

2. Hỗn hợp

• Bột canh có phải là chất tinh khiết không? Em hãy liệt kê các thành phần tạo nên bột canh được dùng làm gia vị trong bữa ăn của gia đình em

• Nếu có đủ nguyên liệu, em làm thế nào để có bột canh? Nếu bớt một thành phần của bột canh thì vị có thay đổi không? Giải thích

• Quan sát hình 15.3, em hãy cho biết nước khoáng thiên nhiên có phải là nước nguyên chất không?

• Bột canh không phải là chất tinh khiết

Học sinh quan sát thành phần được in trên bao bì gói bột canh gia đình mình sử dựng.

Ví dụ: Các thành phần tạo nên bột canh bao gồm muối ăn, chất điều vị, đường, bột tỏi, bột tiêu

• Nếu có đủ nguyên liệu, em sẽ trộn các nguyên liệu đó theo một tỉ lệ thích hợp để tạo nên bột canh

• Nếu bớt một trong các thành phần của bột canh thì vị có thay đổi. Bởi vì bột canh là một hỗn hợp tất cả các chất, mùi vị phụ thuộc vào tất cả các thành phần. Nếu bớt một thành phần thì sẽ tạo thành một hỗn hợp khác bột canh, vị đương nhiên sẽ thay đổi.

• Nước khoáng thiên nhiên không phải là nước nguyên chất. Bởi vì trong nước khoáng thiên nhiên còn có chưa thêm nhiều hàm lượng của các chất khác. 

3. Hỗn hợp đồng nhất

• Từ thí nghiệm 1, hãy cho biết các chất lỏng có hoà tan trong nhau không.

Thí nghiệm 1: Tạo hỗn hợp đồng nhất và không đồng nhất

• Bước 1: Lấy 2 ống nghiệm, thêm nước cất đến 1/3 ống.

• Bước 2: Lần lượt cho một thìa ethanol vào ống nghiệm thứ nhất và một thìa dầu ăn vào ống nghiệm thứ hai.

• Bước 3: Lắc đều hai ống nghiệm, để yên và quan sát hiện tượng.

• Quan sát hình 15.4, em hãy nhận xét sự phân bố thành phần các chất trong hỗn hợp đồng nhất và không đồng nhất.

• Em hãy lấy ví dụ về hỗn hợp đồng nhất và hỗn hợp không đồng nhất.

• Ống nghiệm thêm ethanol: có hòa tan

Ống nghiệm thêm dầu ăn: không hòa tan

• Nhận xét: 

•  Trong hỗn hợp đồng nhất: Có thành phần giống nhau, phân bổ đều ở mọi vị trí

• Trong hỗn hợp không đồng nhất: có thành phần không giống nhau ở mọi vị trí trong toàn bộ hỗn hợp

• Ví dụ: 

• Hỗn hợp đồng nhất: không khí, nước muối, nước đường,...

• Hỗn hợp không đồng nhất: hỗn hợp cát và nước, dầu và nước, phở bò, canh rau,...

4. Chất rắn tan và không tan trong nước

• Em hãy kể tên một số chất rắn tan được trong nước, một số chất rắn không tan được trong nước mà em biết

Từ thí nghiệm 2, em hãy hoàn thành thông tin theo mẫu bảng 15.1

Thí nghiệm 2: Hoà tan các chất rắn trong nước

• Các chất rắn dạng bột: muối ăn, đường, bột mì, cát, thuốc tím, iodine.

• Các bước thí nghiệm:

• Bước 1: Quan sát trạng thái, màu sắc của các chất rắn trước khi tiến hành thí nghiệm.

• Bước 2: Lấy 6 ống nghiệm sạch được đánh số từ 1 - 6, cho vào mỗi ống 1/4 thể tích nước cất.

• Bước 3: Cho vào 6 ống nghiệm trên lần lượt một thìa nhỏ muối ăn, đường, bột mì, cát, thuốc tím, iodine. Lắc đều các ống nghiệm, quan sát hiện tượng.

• Một số chất rắn tan được trong nước: đường, muối, viên C sủi,...

Một số chất rắn không tan được trong nước: nhôm, thủy tinh, cát,...

• Hoàn thành bảng:

5. Các yếu tố ảnh hưởng đến lượng chất rắn hòa tan trong nước

• Tiến hành thí nghiệm 3 và hoàn thành kết quả theo mẫu bảng 15.2

• Bước 1: Lấy 5 cốc thủy tinh 250 ml đánh số từ 1 - 5,cho vào mỗi cốc 100 ml nước ở nhiệt độ khác nhau. Cốc 1 đựng nước lạnh, cốc 2 đựng nước ở nhiệt độ thường, các cốc 3, 4, 5 đựng nước nóng.

Chuẩn bị 15 viên đường phèn có kích thước tương đương nhau.

Nghiền nhỏ 3 viên, để riêng.

• Bước 2: Cho vào các cốc 1 - 4, mỗi cốc 3 viên đường phèn.

Cho 3 viên đường phèn đã nghiền nhỏ vào cốc 5. Dùng đũa thuỷ tinh khuấy đều cốc 4 và 5. Dùng đồng hồ bấm giây ghi lại thời gian từ khi bắt đầu cho đường vào mỗi cốc cho đến khi đường tan hết trong nước tạo ra hỗn hợp đồng nhất.

• Đường ở cốc nào sẽ tan nhanh nhất, chậm nhất? Giải thích

• Học sinh tự tiến hành thí nghiệm, kẻ bảng theo mẫu bảng 15.2, ghi lại thời gian đồng hồ bấm giây đo được từ khi bắt đầu cho đường và mỗi cốc cho đến khi đường tan hết trong nước tạo ra hỗn hợp đồng nhất

• Đường ở cốc nước số 1 tan chậm nhất. Đường ở cốc nước số 5 tan nhanh nhất

Bởi vì cốc số 1 là cốc nước lạnh, viên đường to và không được khuấy đều. trong nước lạnh các phân tử nước chuyển động chậm, đồng thời các phân tử đường to và không được khuấy đều nên các phân tử đường khó khăn xen vào giữa các phân tử nước nhanh chóng. Vậy nên mất thời gian lâu nhất

Ngược lại ở cốc nước số 5 là cốc nước nóng, các viên đường đã được nghiền nhỏ và được khuấy đều. Vậy nên chuyển động giữa các phân tử nước và đường sẽ nhanh chóng xen vào nhau tạo ra hỗn hợp đồng nhất chỉ trong một thời gian ngắn.

6. Chất khí tan trong nước

• Khi em mở nắp chai nước ngọt để rót vào cốc (hình 15.7) thì thấy bọt khí tạo ra và nghe tiếng "xì xèo" ở miệng cốc. Em hãy giải thích hiện tượng này. 

7. Dung dịch - Dung môi - Chất tan

• Từ thí nghiệm 1, em hãy cho biết dầu ăn và ethanol, chất nào tan hoàn toàn trong nước. Hỗn hợp thu được là đồng nhất hay không đồng nhất? 

Thí nghiệm 1: Tạo hỗn hợp đồng nhất và không đồng nhất

• Bước 1: Lấy 2 ống nghiệm, thêm nước cất đến 1/3 ống.

• Bước 2: Lần lượt cho một thìa ethanol vào ống nghiệm thứ nhất và một thìa dầu ăn vào ống nghiệm thứ hai.

• Bước 3: Lắc đều hai ống nghiệm, để yên và quan sát hiện tượng.

• Ở thí nghiệm 2, những chất tan trong nước tạo ra hỗn hợp đồng nhất hay không đồng nhất? 

Thí nghiệm 2: Hoà tan các chất rắn trong nước

• Các chất rắn dạng bột: muối ăn, đường, bột mì, cát, thuốc tím, iodine.

• Các bước thí nghiệm:

• Bước 1: Quan sát trạng thái, màu sắc của các chất rắn trước khi tiến hành thí nghiệm.

• Bước 2: Lấy 6 ống nghiệm sạch được đánh số từ 1 - 6, cho vào mỗi ống 1/4 thể tích nước cất.

• Bước 3: Cho vào 6 ống nghiệm trên lần lượt một thìa nhỏ muối ăn, đường, bột mì, cát, thuốc tím, iodine. Lắc đều các ống nghiệm, quan sát hiện tượng

• Dựa vào hình 15.8, em hãy mô tả quá trình tạo ra dung dịch

• Em hãy lấy ví dụ chất tan trong dung môi này mà không tan trong dung môi khác

• Thí nghiệm 1: Ethanol là chất tan hoàn toàn trong nước. Hỗn hợp thu được là hỗn hợp đồng nhất

• Thí nghiệm 2: tạo ra hỗn hợp đồng nhất

• Quá trình tạo ra dung dịch: Cho chất tan (đường) vào dung môi (nước). sau đó khuấy đều cho đến khi thấy chất tan tan hết trong dung môi, ta thu được dung dịch đường

• Ví dụ: mẩu cao su cho vào dung môi là nước thì không tan, nhưng cho vào dung môi xăng thì lại tan.

8. Huyền phù

• Hằng năm khi mùa lũ về, trên các sông lại có sự bồi đắp thêm chất dinh dưỡng cho đất ở vùng đồng bằng nơi chúng chảy qua. Em hãy cho biết tại sao lại có hiện tượng này

9. Nhũ tượng

• Món xốt mayonnaise em yêu thích sử dụng trong các món salad có thể tự chế biến ở nhà với các nguyên liệu đơn giản như trong hình 15.10 bằng cách trộn lẫn thành một hỗn hợp. Theo em, hỗn hợp mayonnaise là một dung dịch, huyền phù hay một dạng khác

• Ví dụ:

• Huyền phù: bùn trong nước, phù sa trong nước

• Nhũ tương: hỗn hợp lòng đỏ trứng và lòng trắng trứng, bơ, viên nang cá,...

• Phân biệt: Khi khuấy đều các hỗn hợp dung dịch, huyền phù và nhũ tương và để yên một lúc

• Dung dịch: chất tan tan vào nước tạo thành dung dịch không đổi

• Huyền phù: có chất tan bị lắng xuống dưới đáy

• Nhũ tương: nhìn thấy các chất lỏng phân bố không đồng nhất trong hỗn hợp 

• Phân biệt: cát trong nước biển là huyền phù bởi vì nếu cho cát vào nước khuấy lên để một lúc sau sẽ thấy cát lắng xuống bên dưới đáy

Ngược lại, muối khi cho vào nước là dung dịch vì nó tan trong nước tạo thành dung dịch đồng nhất

•  Nên hòa tan đường vào nước ấm rồi cho đá vào. Bởi vì trong nước ấm các phân tử nước chuyển động nhanh hơn, nên dễ hòa tan xen kẽ với được đường tạo thành dung dịch đường trong thời gian ngắn. Còn cho đá vào trước sẽ khiến nước bị lạnh, phân tử nước chuyển động chậm sẽ khiến mất thời gian đường tan để tạo thành dung dịch đường.