Khởi động

Câu hỏi: Đọc đoạn thơ sau:

“Tôi đi trên bờ đê sông Hồng Một chiều mùa đông

Cây vàng chưa trút lá,

Ruộng vừa xanh sắc mạn

Dòng sông đầy, nước đỏ phù sa.”

[Theo Hoàng Trung Thông, Trích bài thơ Sông Hồng Hà, Quê hương chiến đấu, Thơ (1948 – 1954), NXB Văn Nghệ, 1955]

Em hãy cho biết những cảnh vật nào được nhắc đến trong đoạn thơ. Theo em, những cảnh vật đó có ở vùng đất nào của nước ta?

Bài giải

- Cảnh vật được nhắc đến trong bài thơ là con sông Hồng, những thửa ruộng, cảnh sắc mùa đông.

- Đồng bằng Bắc Bộ

Khám phá

1. Vị trí địa lí

Câu hỏi: Quan sát hình 1, em hãy:

Chỉ ranh giới vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

Cho biết vùng Đồng bằng Bắc Bộ tiếp giáp với những vùng nào, vịnh biển nào.

Bài giải

- Vùng Đồng bằng Bắc Bộ là vùng có màu xanh trên bản đồ hình 1

- Phía bắc và phía tây của vùng giáp với Trung du và miền núi Bắc Bộ, phái nam giáp với Duyên hải miền Trung, phía đông là vịnh Bắc Bộ.

2. Đặc điểm thiên nhiên

Địa hình

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát các hình 1,2, em hãy nêu đắc điểm địa hình vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

Bài giải

Vùng Đồng bằng Bắc Bộ có địa hình khá bằng phẳng và thấp dần về phía biển. Trên bề mặt đồng bằng có một số đồi núi thấp, ô trũng và hệ thống đê. Phía trong đê gồm các khu đất cao và ô trũng, không được bồi đắp phù sa hằng năm. Phía ngoài đê, đất được bồi đắp phù sa hằng năm. Hiện nay, đồng bằng vẫn đang tiếp tục được mở rộng ra biển.

Sông ngòi

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát các hình 1, 3, 4, em hãy:

Chỉ sông Hồng và sông Thái Bình.

Nêu đặc điểm sông ngòi của vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

Bài giải

Vùng Đồng bằng Bắc Bộ có nhiều sông ngòi. Sông Hồng và sông Thái Bình là hai sông lớn, bồi đắp nên đồng bằng Bắc Bộ. Khi chảy qua đồng bằng, sông chia thành nhiều nhánh rồi đổ ra biển. Các sông trong vùng có nhiều phù sa, nước lên xuống theo mùa.

Vào mùa cạn, nước sông xuống rất thấp. Vào mùa lũ, nước sông dâng cao nên thường gây ngập lụt ở những vùng trũng của đồng bằng.

Đất

Câu hỏi: Đọc thông tin, em hãy nêu đặc điểm đất ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

Bài giải

Vùng Đồng bằng Bắc Bộ có nhiều loại đất khác nhau. Phần lớn diện tích của đồng bằng có đất phù sa khá màu mỡ. Ngoài ra, ở ven biển có đất mặn, đất phèn,...

Khí hậu

Câu hỏi: Đọc thông tin, em hãy nêu đặc điểm khí hậu ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

Bài giải

Đồng bằng Bắc Bộ là nơi có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa với mùa đông lạnh, thường kéo dài từ tháng 12 đến tháng 3 năm sau. Mùa đông nơi đây có nhiệt độ xuống thấp, chỉ sau vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ. Mùa hạ thường chịu ảnh hưởng của bão.

3. Thuận lợi và khó khắn của địa hình, sông ngòi

Câu hỏi: Đọc bảng thông tin, em hãy trình bày một số thuận lợi, khó khăn của địa hinh và sông ngòi đối với đời sống và sản xuất ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

Bài giải

• Thuận lợi: các sông lớn có vai trò quan trọng trong cung cấp nước cho sản xuất và nông nghiệp, phát triển giao thông vận tải và nuôi trồng thủy sản.
• Khó khăn: mùa khô, mực nước sông hạ thấp nên giao thông đường thủy, sản xuất nông nghiệp gặp khó khăn.

4. Một số biện pháp bảo vệ thiên nhiên

Câu hỏi: Em hãy đưa một số biện pháp bảo vệ thiên nhiên ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

Bài giải

- Thoát lũ vào mùa mưa và phát triển sản xuất cho phù hợp ở vùng trũng

- Trồng và bảo vệ rừng ngập mặn để giữ đất, bảo vệ đa dạng sinh học ở khu vực ven biển.

- Xử lí rác thải, nước thải từ sinh hoạt, sản xuất,... để bảo vệ nguồn nước và đất khỏi bị ô nhiễm.

- Chống bạc màu đất bằng cách tăng cường sử dụng phân hữu cơ; hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu, phân hóa học...

Luyện tập

Câu 1. Xác định vị trí của Đồng bằng Bắc Bộ, sông Hồng và sông Thái Bình trên bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam.

Bài giải

Học sinh quan sát bản đồ địa lí Việt Nam để trả lời.

Câu 2. Lựa chọn đặc điểm địa hình hoặc sông ngòi ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ để hoàn thành sơ đồ theo gợi ý dưới đây.

Bài giải

- Có nhiều sông ngòi

- Thuân lợi: Giao thông được thủy và ngành nuôi trồng, đánh bắt thủy hải sản phát triển.

- Khó khắn: Mùa lũ, thừa nước, mùa cạn thiếu nước.

- Đề xuất biện pháp: Đắp đê dọc những con sông lớn.

Vận dụng

Câu hỏi: Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ dưới đây:

1. Dựa vào đặc điểm khí hậu của vùng Đồng bằng Bắc Bộ, theo em, người dân nơi đây trồng những loại rau gì vào mùa đông? Vì sao?

2. Địa phương em đã làm gì để khắc phục tình trạng ô nhiễm nguồn nước và đất?

Bài giải

Các biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm nguồn nước và đất:

- Xử lí rác thải, nước thải từ sinh hoạt, sản xuất,... để bảo vệ nguồn nước và đất khỏi bị ô nhiễm.

- Chống bạc màu đất bằng cách tăng cường sử dụng phân hữu cơ; hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu, phân hóa học...