Khởi động

Quan sát hai ví dụ về chuỗi thức ăn và cho biết các chuỗi thức ăn này bắt đầu bằng sinh vật nào. Điều gì sẽ xảy ra nếu như không còn cỏ?

Bài giải

Các chuỗi thức ăn này bắt đầu bằng cỏ. Nếu không có cỏ thì các sinh vật phía sau không có thức ăn để ăn và không thể sống được.

1. Vai trò của thực vật đối với việc cung cấp thức ăn cho con người và động vật

Khám phá:

Quan sát hình dưới đây và trả lời các câu hỏi:

• Các chuỗi thức ăn bắt đầu từ sinh vật nào?
• Nếu không có thực vật, các sinh vật khác trong những chuỗi thức ăn này có tồn tại không? Vì sao?

Bài giải

Các chuỗi thức ăn bắt đầu bằng thực vật.

Nếu không có thực vật, các sinh vật khác trong những chuỗi thức ăn không thể tồn tại, vì thực vật cung cấp thức ăn cho con người và động vật.

Khám phá

Quan sát các hình dưới đây và cho biết con người sử dụng các bộ phận nào của thực vật để làm thức ăn. Ngoài việc cung cấp thức ăn, thực vật còn có vai trò gì đối với con người?

Nhận xét về vai trò của thực vật trong việc cung cấp thức ăn cho con người và động vật.

Bài giải

Con người sử dụng các bộ phận như hạt, quả, lá, củ, thân, ... của thực vật để làm thức ăn. Ngoài việc cung cấp thức ăn, thực vật còn có vai trò quan trọng đối với con người.

Thực vật có vai trò quan trọng trong việc cung cấp thức ăn cho con người và động vật.

Luyện tập

Hãy thử tưởng tượng điều gì sẽ xảy ra nếu không có thực vật trên Trái Đất?

Bài giải

Nếu không có thực vật trên Trái Đất thì các động vật và con người sẽ không có thức ăn để sinh sôi và phát triển. Trái đất có thể không tồn tại được nữa.

2. Giữ cân bằng chuỗi thức ăn trong tự nhiên

Khám phá:

Quan sát hai hình vẽ mô phỏng số lượng các sinh vật trong ruộng lúa trước và sau khi phun thuốc trừ sâu sinh học.

Hoàn thành phiếu quan sát theo gợi ý sau.

Khi số lượng bọ xít bị giảm sẽ ảnh hưởng đến nguồn thức ăn của ếch như thế nào? Ếch có bị giảm số lượng không? Vì sao?

Giải thích vì sao số lượng côn trùng giảm đột ngột đã làm mất cân bằng chuỗi thức ăn trong ruộng lúa.

Bài giải

• Sau khi phun thuốc trừ sâu số lượng bọ xít bị giảm đi 3 lần so với trước khi phun thuốc trừ sâu.
• Phiếu quan sát: 

• Khi số lượng bọ xít bị giảm thì nguồn thức ăn của ếch cũng giảm. Ếch hiện tại không bị giảm số lượng nhưng nếu tình trạng này kéo dài thì số lượng ếch sẽ bị suy giảm vì bọ xít là thức ăn của ếch, số lượng bọ xít giảm khiến khan hiếm nguồn thức ăn của ếch.
• Số lượng côn trùng giảm đột ngột đã làm mất cân bằng chuỗi thức ăn trong ruộng lúa vì khi lượng thức ăn giảm thì ếch sẽ không có thức ăn để sinh sôi và phát triển, dẫn đến chết.

Luyện tập

Khi rừng bị cháy hoặc bị chặt phá, số lượng cây xanh giảm mạnh. Điều này có ảnh hưởng gì đến các loài động vật sống trong rừng không? Giải thích.

Bài giải

Khi rừng bị cháy hoặc bị chặt phá, số lượng cây xanh giảm mạnh. Điều này có ảnh hưởng rất lớn đến các loài động vật sống trong rừng. Số lượng cây giảm khiến cho lượng thức ăn của các loài động vật trong rừng cũng suy giảm, đồng thời nơi ở của chúng cũng thu hẹp.

Khám phá

• Quan sát các hình vẽ dưới đây và cho biết việc làm nào có thể giữ cân bằng chuỗi thức ăn, việc làm nào có thể làm mất cân bằng chuỗi thức ăn trong tự nhiên. Vì sao?

• Kể một số việc làm của em hoặc người thân có thể giữ cân bằng chuỗi thức ăn.

Bài giải

• Việc làm ở hình 7, 10 có thể giữ cân bằng chuỗi thức ăn, việc làm ở hình 8, 9 có thể làm mất cân bằng chuỗi thức ăn trong tự nhiên.
• Một số việc làm giúp cân bằng chuỗi thức ăn: hạn chế phun thuốc trừ sâu, bảo vệ cây xanh, động vật hoang dã, không tận diệt, khai thác quá mức các loài sinh vật để giữ cân bằng chuỗi thức ăn trong tự nhiên.

Vận dụng

Xử lí tình huống:

Nếu em là người chứng kiến trong các trường hợp sau, em có ý kiến gì để bảo vệ và giữ cân bằng chuỗi thức ăn trong tự nhiên?

Bài giải

Hình 11: Em sẽ khuyên bạn không nên bắn các loài chim bởi như vậy sẽ khiến các loài chim ngày càng khan hiếm

Hình 12: Em sẽ khuyên các ngư dân sau khi dùng lưới để bắt cá thì hãy thả lại những con cá còn bé hay chưa ăn được xuống lại biển để chúng tiếp tục sống và sinh sôi.

Vận dụng

Trò chơi: “Sắp xếp chuỗi thức ăn dưới nước và trên cạn"

Thực hiện:

Sắp xếp các thẻ hình sinh vật dưới đây và vẽ thêm mũi tên để tạo thành các chuỗi thức ăn hoàn chỉnh trên cạn và dưới nước với ba hoặc bốn mắt xích.

Thảo luận:

Trong hai chuỗi thức ăn dưới nước và trên cạn đã được sắp xếp, hãy quan sát và cho biết:

• Sinh vật nào là sinh vật có thể tự tổng hợp chất dinh dưỡng bằng cách sử dụng nước và khí các-bô-níc thông qua năng lượng ánh sáng mặt trời.
• Sinh vật nào là động vật ăn thực vật, động vật ăn thịt.

Nếu mặt hồ bị che ánh sáng, tảo nhỏ bị chết dần do thiếu ánh sáng thì chuỗi thức ăn trong hồ sẽ bị ảnh hưởng như thế nào?

Bài giải

Xà lách, tảo nhỏ là sinh vật có thể tự tổng hợp chất dinh dưỡng bằng cách sử dụng nước và khí các-bô-níc thông qua năng lượng ánh sáng mặt trời.

Sâu, diều hâu, chim sâu, cá trê, động vật phù du, tôm là động vật ăn thực vật, động vật ăn thịt.

Nếu mặt hồ bị che ánh sáng, tảo nhỏ bị chết dần do thiếu ánh sáng thì chuỗi thức ăn trong hồ sẽ không còn thức ăn để tiếp tục sống và sinh sôi, sẽ dần dần không tồn tại nữa.

Vận dụng

Em tập làm tuyên truyền viên

• Vẽ hoặc sưu tầm các tranh ảnh về những việc làm bảo vệ môi trường và giữ cân bằng chuỗi thức ăn trong tự nhiên. Chia sẻ với các bạn.
• Vận động gia đình cùng thực hiện các việc làm giữ cân bằng chuỗi thức ăn trong tự nhiên.

Bài giải